IJsland, het land van vuur en ijs… en orka’s!

IJsland, gelegen in de Noord Atlantische Oceaan, staat ook wel bekend als het land van vuur en ijs. Het land biedt veel prachtige bezienswaardigheden, zoals watervallen en vulkaanlandschappen, maar is ook een zeer goede locatie om walvisachtigen te zien. Eén van de soorten die je hier tegen kan komen is de orka.

Geschreven door Annemieke Podt / Januari 2020 / Foto’s © Annemieke Podt

Orka met de bergen van het schiereiland Snæfellsnes op de achtergrond.

Orka’s in IJsland
In de wateren rondom IJsland kunnen sporadisch orka’s worden waargenomen. Er zijn echter twee locaties waar de kans om ze tegen te komen groter is. Allereerst ligt er langs de zuidkust van IJsland de eilandengroep Vestmannæyjar, ook wel bekend als de Westmaneilanden. Tijdens de zomermaanden komen de orka’s hier op haring jagen. In juli 2013 bezocht ik IJsland voor het eerst en bracht toen een maand door op Heimaey, het grootste eiland van deze bijzondere archipel. Ik volgde op dat moment een Masteropleiding biologie en kon bij Icelandic Orca Project stage lopen. Na deze reis nam ik me voor zeker nog eens terug te gaan. Dit bracht mij in april 2019 bij de andere locatie waar een grote kans is orka’s tegen te komen; het schiereiland Snæfellsnes aan de westkant van IJsland.

Vanaf 2010 waren de orka’s in grotere getale dan daarvoor aanwezig bij Snæfellsnes. Gedurende een aantal winters zwommen vele orkafamilies in de fjord bij het plaatsje Grundarfjörður, waar ze zich met de aanwezige haring voedden. Een paar jaar later verplaatste de haring zich naar de naastgelegen fjord Kolgrafarfjordur. De orka’s volgden. Om in deze fjord te komen, zwommen de orka’s onder een brug door, wat spectaculaire momenten opleverden voor toeschouwers die op deze brug stonden. Hoewel de orka’s de afgelopen jaren niet meer in deze kleinere fjorden komen, zijn ze nog steeds aanwezig langs de kustlijn van het schiereiland en er is een goede kans ze tijdens een tocht op zee te zien.

Láki Tours is een whale watch organisatie gevestigd in Grundarfjörður. Het is het enige bedrijf dat hier whale watching tochten aanbiedt. Van december t/m maart vertrekken ze vanuit de haven van Grundarfjörður en van april t/m oktober vanuit het iets westelijker gelegen stadje Ólafsvík. Tijdens de tochten varen ze Breiðafjörður in, een fjord van zo’n 125 kilometer lang en 50 kilometer breed. De aanwezigheid van orka’s varieert in dit gebied per seizoen. Maart t/m juni lijkt de beste periode te zijn om orka’s te zien, maar ook buiten deze periode is er zeker kans. Naast orka’s worden ook regelmatig andere soorten gezien, zoals potvissen, bultruggen, witsnuitdolfijnen en grienden.

“Maart t/m juni lijkt de beste periode te zijn om orka’s te zien, maar ook buiten deze periode is er zeker kans.”

De boot van Láki Tours.

De reis begint
Op zaterdag arriveerden we eind van de middag op de luchthaven van Keflavík . Vanaf hier was het nog een kleine drie uur rijden naar Grundarfjörður, waar we de eerste paar nachten van de reis verbleven in de B&B die ook eigendom is van Láki Tours. De volgende middag stond meteen een eerste tocht gepland. Een half uur voor vertrek arriveerden we in de haven van Ólafsvík. Hier kreeg iedereen een warm pak aan, waarna we aan boord gingen van de boot genaamd ‘Iris’. Het vaartuig biedt ruimte aan zo’n 60 passagiers en mensen kunnen kiezen om binnen of buiten te zijn. Na een stuk varen in de Breiðafjörður kwam over de speaker het nieuws waar we op hoopten: er waren orka’s gezien door de spotter!

Bovenop het dak van de whale watch boot stond Marie. Ze is spotter en gids tijdens de whale watch tochten. Toen de orka’s eenmaal waren gezien zorgde schipper Gisli ervoor dat de dieren rustig werden benaderd. Marie maakte vervolgens identificatiefoto’s van de orka’s. Naast medewerker bij Láki Tours is ze ook oprichter van Orca Guardians Iceland. Deze non-profit organisatie zet zich door onderzoek en educatie in voor de bescherming van orka’s en hun habitat in IJsland. Een belangrijk onderdeel van het onderzoek is gebaseerd op herkenning van individuele orka’s aan de hand van foto’s. Zo werd in 2017 een foto-identificatie-catalogus gepubliceerd van de orka’s die tussen 2014 en 2017 in west IJsland zijn gezien. Ook is vanuit Orca Guardians Iceland meegewerkt aan  enkele publicaties, bijvoorbeeld over prooien van IJslandse orka’s.

Orka en witsnuitdolfijnen surfend in de golven.

Samen foerageren
Tijdens de tweede tocht een dag later kwamen we, na een waarneming van enkele witsnuitdolfijnen en een bultrug, weer orka’s tegen. Na ze enige tijd geobserveerd te hebben, kregen de orka’s gezelschap van actieve witsnuitdolfijnen en duikende jan-van-genten. Enkele keren zagen we een orka met witsnuitdolfijnen in de hoge golven surfen, een bijzonder gezicht! De samenkomst van de verschillende soorten had hoogstwaarschijnlijk met voedsel te maken. Waarschijnlijk dreven de orka’s een school haring bijeen, waar de dolfijnen en vogels van meeprofiteerden. Orka’s in Noorwegen en IJsland gebruiken een speciale jachtmethode om op haring te jagen, genaamd ‘carrousel feeding’. De orka’s drijven een groep haring bijeen door met hun witte buik de school haring te omcirkelen. De haring gaat hierdoor in een compacte bal zwemmen. Vervolgens slaan de orka’s met hun staart in de school haring. Door deze klap raken de vissen verdoofd en kunnen de orka’s ze één voor één opeten.

Een oude bekende
De orka’s die we op de tweede tocht zagen waren deels dezelfde dieren als die we op de eerste tocht zagen. Tijdens deze waarneming merkte ik één individu op die me wel erg bekend voorkwam. Op de linkerkant van zijn zadelvlek waren witte krassen te zien. Deze orka had ik eerder gezien! Eenmaal terug in het hotel legde ik mijn foto naast de catalogus van Icelandic Orca Project. Het was inderdaad de orka die ik in gedachte had, ook wel bekend als IS065. Deze orka zag ik in 2013 bij Vestmannæyjar toen hij nog wat kleiner was. Ook zag ik andere matches met dieren die ik al eens eerder had gezien, uit de familie van IS065. Erg leuk om deze orka’s terug te zien, en dat op een locatie die (via de kortste route) bijna 300 kilometer verderop ligt.

IS065 bij Vestmannæyjar in 2013 (links) en in Breiðafjörður in 2019 (rechts).

Op de derde dag werd de tocht afgelast wegens te harde wind. Het is niet ongebruikelijk op deze locatie dat er tochten geannuleerd moeten worden door het weer. Het is daarom verstandig om meerdere dagen te gaan, om de kans op het zien van orka’s te vergroten. Ook worden de orka’s niet op alle tochten gezien, zoals tijdens mijn derde tocht bleek. Toch vonden we meerdere potvissen tijdens deze tocht. De potvissen waren een aantal keer ademend aan de oppervlakte te zien, waarna ze bij hun duik de diepte in hun staart mooi bovenwater lieten zien.

Foeragerende bultrug.

Ook de vierde tocht startte met een potvis, maar al snel werden in hetzelfde gebied meerdere orka’s gezien. De orka’s zwommen verspreid in kleine groepjes of tweetallen. Terwijl we de orka’s volgden kwam er af en toe weer een potvis boven, waar we kort een blik op worpen tot deze weer onder dook. Daarna gingen we weer naar de orka’s. Ook de laatste tocht hadden we geluk orka’s tegen te komen. Deze keer slechts een paar individuen die rustig zwommen. Het waren vooral de bultruggen die zich deze dag goed lieten zien. Twee dieren waren aan het foerageren waarbij ze aan de oppervlakte grote happen met voedsel namen; een spectaculair gezicht!

Orka gefotografeerd vanuit de hotelkamer.

Onverwachte verrassing
Niet mijn beste, maar wel mijn meest onverwachte orkawaarneming deze reis was niet vanaf een boot. Het was op een avond, na een dag met Láki Tours op zee. Ik was op de kamer van ons hotel in het plaatsje Arnarstapi waar we de tweede helft van de reis verbleven. Terwijl ik door het raam naar buiten keek dacht ik opeens in de verte iets te zien wat op een rugvin leek. Ik had geen verrekijker bij de hand, maar gelukkig wel mijn camera met telelens. En ja hoor, er zwommen een paar orka’s langs de kust! Snel ging ik naar buiten, waar ik de groep orka’s nog éénmaal in de verte boven zag komen voordat ze richting de horizon verdwenen.  Deze kamer met zeezicht bleek zijn geld waard.

Hoewel de orka’s en ook de andere walvisachtigen het hoogtepunt van deze reis waren, heeft het schiereiland Snæfellsnes natuurlijk meer te bieden. Je kunt onder meer genieten van bergen, watervallen en kliffen. Al met al een locatie om zeker eens te bezoeken!

Met dank aan Láki Tours

Meer weten over IJslandse orka’s? Check de websites hieronder!