English
Er is een unieke plek voor orkaliefhebbers op aarde, gelegen in het zuiden van Spanje, in een klein dorp genaamd Atlanterra. De ‘Grot van de Orka’s’ is een bedevaartsoord en zou op je lijst moeten staan om te bezoeken als je een enthousiaste bewonderaar bent van deze intelligente dieren. Deze grot, meer dan 5000 jaar oud, werd gebruikt om orka’s in zee te spotten en als een kalender om de komst van tonijn naar de Straat van Gibraltar te markeren. Ik heb mijn eerste bezoek aan de Grot van de Orka’s opgedragen aan een Iberische orka genaamd Gala, die op 15 oktober 2022 is overleden in Cadzand, Nederland. Dit is haar verhaal.
Geschreven door Laura Levinskaite / Mei 2023
Wandelaars op het strand in Cadzand keken verbaasd toen er een grote zwarte vin tussen de golven opdook. Orka’s zijn zeldzaam in het Nederlandse deel van de Noordzee, en vooral zo dicht bij de kust. De laatste keer dat er een orka werd gezien was in 2010, toen het ging om een jonge, uitgemergelde orka genaamd Morgan, die werd gered en in gevangenschap bleef. Mede dankzij sociale media kwamen veel mensen naar Cadzand om de orka te zien. Het dier rolde in de golven en was duidelijk in nood. Er waren meldingen van een tweede orka, maar dit kon niet worden bevestigd. Een team van de KNRM slaagde erin om de gestrande orka terug te brengen naar dieper water. Tot hun opluchting zwom het dier richting open zee.
Weer op het strand
Een uur later strandde de orka helaas opnieuw. Deze keer een paar kilometer naar het zuiden. Wanneer grote walvisachtigen aanspoelen in Nederland, treedt het ‘walvisprotocol’ in werking. De orka was te groot voor revalidatie en de eerste poging om haar terug naar zee te brengen was mislukt. De enige overgebleven opties waren om niets te doen of het dier te laten euthanaseren. De reddingsteams moesten de moeilijke beslissing nemen om niet langer in te grijpen bij het dier, omdat het terugduwen naar zee de orka verder zou verwonden en schade zou toebrengen aan haar spieren en pezen. Gedurende de avond werden nieuwsgierige toeschouwers op afstand gehouden terwijl de brandweer de orka nat hield. Het was een bizarre aanblik om het hulpeloze dier daar te zien liggen. Af en toe bewoog de kop of de staart een beetje en was een puffende ademhaling te horen. Kort voor middernacht werd het dier overvallen door hevige pijn. Om haar lijden te verlichten, werden er kalmerende middelen toegediend, waarna ze uiteindelijk vredig stierf.
Gala kort na haar overlijden (© Jeroen Hoekendijk)
Zoeken naar een match
Wie was deze orka? En waar kwam ze vandaan? Iedereen was daar erg nieuwsgierig naar. Foto’s werden gedeeld met organisaties die orkapopulaties monitoren en documenteren. Vanwege de locatie waar het dier werd gevonden, keek iedereen naar de identificatiecatalogi van IJslandse en Noorse orka’s. Maar het was Paula Moreno, medeoprichtster van Proyecto Orca Cadiz, die de orka herkende. Ondanks dat het dier ver van de Spaanse kust was gestrand, besloot ze te kijken in de Iberische orkacatalogus en vond ze een match. “Ik heb foto’s van goede kwaliteit van haar ontvangen die tijdens de autopsie zijn gemaakt. De rugvin was beschadigd en onherkenbaar op de foto’s. Maar de foto’s van de oogvlek waren van perfecte kwaliteit, en ik heb in de archieven gezocht naar vergelijkbare en vond een overeenkomst,” verklaarde Paula. Proyecto ORCA-Cádiz, een Spaanse dierenbeschermingsorganisatie die zich inzet voor de bescherming van orka’s, was de eerste die de orka kon identificeren als Gala IB6.
Zoeken naar een match (© Proyecto Orca Cadiz)
Het zit ‘m in de details (© Proyecto Orca Cadiz)
Volgens Proyecto Orca is Gala minstens 30-40 jaar oud geworden. Ze werd voor het eerst gecatalogiseerd in het begin van de jaren 2000 en toen was ze al volwassen. Voor haar stranding was er gedurende drie jaar geen geregistreerde waarneming. Metingen die na haar dood werden uitgevoerd, toonden aan dat Gala 5,5 meter lang was en 2003 kilogram woog. Er is heel weinig bekend over Gala vanwege haar ontwijkend gedrag, maar ze werd altijd vergezeld door haar zoon Titan IB13. Hij werd gecatalogiseerd toen hij ongeveer 20 jaar oud was. Zou Titan de andere orka kunnen zijn die bij Cadzand werd gezien? Gala behoorde tot een populatie die rond het Iberisch Schiereiland leeft. In mei 2023 kondigde Proyecto O.R.CA aan dat dieren uit deze populatie ook zijn gezien bij de Azoren. De stranding van Gala markeerde de verste geregistreerde migratie van Iberische orka’s. Ze was lid van de “Lusas” clan. Deze walvissen geven de voorkeur aan Portugese wateren en worden zelden gespot in de Straat van Gibraltar. Heel af en toe duiken ze op voor de Franse kust, in de Golf van Biskaje.
“Er is heel weinig bekend over Gala vanwege haar ontwijkend gedrag, maar ze werd altijd vergezeld door haar zoon Titan IB13.”
Bedreigde populatie
De dood van orka Gala is een tragisch verlies voor de Iberische orkapopulatie, aangezien er minder dan 50 individuen over zijn. Iberische orka’s worden beschouwd als kritisch bedreigd vanwege de vele problemen waarmee ze te maken hebben. Bijvoorbeeld geluidsoverlast door scheepvaartverkeer in de Straat van Gibraltar, mogelijke aanvallen door tonijnvissers en vervuiling door plastic, netten en giftig afval. Orka’s die in de vroege jaren 90 begonnen met het ‘stelen’ van tonijn van vislijnen in de Straat van Gibraltar, worden “Gaditanas” genoemd en lopen het risico om belaagd te worden door boze vissers. Gala stond echter niet bekend om interacties met tonijnvissers of schepen. De laatste jaren zijn er talrijke meldingen van een ongewoon en uniek gedrag van enkele jonge Iberische orka’s. Ze benaderen zeilboten, breken het en roer en duwen tegen de boot. Om de orka’s te beschermen, zijn twee dingen belangrijk. Ten eerste is nauwlettend toezicht op de populatie nodig om te evalueren of deze groeit of afneemt. Ten tweede zijn officiële en wettelijke maatregelen nodig om schade veroorzaakt door interacties tussen mensen en dieren te voorkomen.
Gala samen met haar familie in Portugese wateren (photo: © Cape Cruiser Sagres)
Gala’s tanden zijn flink versleten en verrot. (© Jeroen Hoekendijk)
Doodsoorzaak
Het lichaam van Gala werd naar de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht gebracht, waar een autopsie werd uitgevoerd. In samenwerking met Wageningen Marine Research hebben ze de oorzaken van Gala’s dood onderzocht. Volgens de officiële verklaring “Duiden talloze interne infecties, tandvleesaandoeningen, een lege maag en darmen erop dat ze geruime tijd niet had gegeten.” De orka was uitgemergeld en al haar tanden waren zwak en aan het rotten, wat veel pijn zou hebben veroorzaakt tijdens het eten. Het dier was ernstig ziek en verzwakt, met ontstekingen die werden aangetroffen in verschillende inwendige organen, waaronder de hartklep, de drie lagen die de hersenen bedekken, genaamd meninges, en het voortplantingsorgaan. Onderzoek van de maag en darmen wees uit dat de orka ondervoed was. Gala’s 4 magen en 30 meter lange darmen waren leeg, en er werd slechts een klein stukje plastic zeildoek gevonden, dat geen invloed had op de doodsoorzaak. De autopsie leverde geen informatie op over Gala’s dieet. Ten slotte zal het Naturalis Biodiversity Center in Leiden het skelet van de orka bewaren voor toekomstige generaties. Het skelet zal een reeks koude en warme spoelbaden ondergaan met enzymen totdat al het vet uit het botweefsel is verdwenen. Vervolgens zal het worden gedroogd en gebleekt. Dit proces kan ongeveer zes maanden duren.
Reminder
Gala werd herdacht bij de lancering van de catalogus van Proyecto Orca Cadiz, wat de eerste complete catalogus is van de Iberische orkapopulatie. Haar naam, wat in het Frans “viering” betekent, zal voor altijd herinnerd worden. Ze zal dienen als een reminder dat als er nu niets wordt gedaan om deze orkapopulatie te beschermen, het te laat zal zijn.
Gala werd herdacht bij de lancering van de catalogus van Proyecto Orca Cadiz.
Over Proyecto Orca Cadiz:
Proyecto O.R.CA is een werkgroep die tot doel heeft het bewustzijn te vergroten over de gevaren waarmee de orkapopulatie wordt geconfronteerd en de noodzaak om hen te beschermen en te behouden als bedreigde diersoort. Ons team bestaat uit vrijwilligers die verenigd zijn door hun passie voor orka’s. Al meer dan een decennium lang monitoren we de populatie via sociale media en werken we samen met anderen die onze passie delen. We geloven sterk in samenwerking en dat er geweldige dingen gebeuren wanneer mensen samenkomen om waardevolle informatie over deze prachtige wezens te delen en ervan te genieten.
Meer weten over de Iberische orka’s?
GT Orca Atlántica is een organisatie die zich inzet voor de bescherming en beheer van de Iberische orka’s. Zij werken samen met verschillende organisaties rondom ecobiology, interacties met boten en veiligheid. Op hun website is veel interessante informatie te vinden, zoals een eigen catalogus waar de Iberische orka’s onder andere ID-codes in te vinden zijn: www.orcaiberica.org