Mysterieuze orka’s in Japan

In mei 1997 werd er een groep orka’s gesignaleerd door een whale-watch organisatie uit Volcano Bay, zuidelijk Hokkaido. Deze waarneming werd al snel een sensatie en dook overal op in de media. In dit artikel wil ik u laten kennismaken met de orka’s in Japanse wateren. De focus ligt op groepen die de oostkust van Hokkaido bezoeken.

Geschreven door Kotoe Sasamori / September 2018

Rond het jaar 2000 begon de stad Rausu op het Shiretoko-schiereiland zich te ontwikkelen tot een opmerkelijke plek waar je heel veel kans hebt om walvissen te spotten. Van mei tot juni werden de meeste orka’s gesignaleerd. Mensen begonnen de soort zowel op volle zee als in kustwateren vaker te zien dan voorheen. Dit succes gaat nog door tot de dag van vandaag. Zou dit een teken kunnen zijn van het geleidelijke herstel van de orkapopulatie in Japanse wateren?

Studies en observaties van orka’s in Japan
Door een gebrek aan onderzoek is er weinig bekend over de biomassa, biologie en verspreiding van orka’s rond de Japanse archipel. De officiële verslagen uit het verleden zijn vaag en beweerden alleen dat orka’s relatief vaak voorkomen in de kustwateren van Oost-Hokkaido, ten noorden van Lat. 40 N. Ook tijdens het moratorium op de commerciële walvisvangst, een pauze in de commerciële walvisjacht die de International Whaling Commission (IWC) vanaf 1986 tot ongeveer 2000 had vastgesteld, werden er maar weinig observaties geregistreerd.

Mijn team onderzoekt sinds 2003 de pelagische wateren en de kustwateren bij Kushiro en bestudeert daar de factoren voor oceanologie en milieu. We ontdekten dat een bepaalde pod dit gebied de afgelopen tien jaar jaarlijks heeft bezocht. Er zijn ook andere walvissoorten waargenomen rond oostelijk Hokkaido en Iturup, één van de Koerileneilanden. Dit maakt wel duidelijk dat dit een belangrijk habitat is voor walvisachtigen. Bovendien werden twee orka’s die langs Shiretoko werden gezien later herkend in Volcano Bay ten zuidwesten van Hokkaido. Dit versterkt het vermoeden dat deze orkapod wijd verspreid is over de pelagische- en kustwateren van Hokkaido en niet alleen bij het oostelijke deel van het eiland komt.

De genoemde gebieden hebben een rijke biodiversiteit die wordt ondersteund door de zeer productieve Kurile Current (Oyashio Current). Daarnaast zorgt het driftijs uit de Russische rivier de Amur in de wintermaanden voor een opwelling van voedingsstoffen die van fundamenteel belang zijn voor de voedselketen. Daarom zijn dit ideale leefgebieden voor mariene megafauna’s en een hotspot voor orka’s in Japan.

Elke pod in deze regio heeft specifieke kenmerken in termen van samenstelling, omvang en gedrag. In dit artikel wil ik iets meer vertellen over de mysterieuze orka’s die in Japanse wateren leven. We staan nog aan het begin, maar dankzij regelmatig uitgevoerd onderzoek en observaties van whale-watch organisaties rond Hokkaido weten we steeds meer.

Orka’s met in de achtergrond de stad Kushiro (© Kotoe Sasamori)

Rausu (oostkust van het Shiretoko-schiereiland) tot Cape Shiretoko
De straat van Nemuro is de enige locatie in Azië waar orka’s tot één van de meest gespotte walvisachtigen behoren. Pods langs de kust van Rausu krijgen ook meer kalveren dan in andere Aziatische wateren. De jonge dieren zijn zeer nieuwsgierig. Regelmatig spelen ze vlakbij de whale-watch boten, terwijl de volwassenen wat meer op afstand blijven. Ook valt op dat de orka’s in deze wateren zeer actief zijn en herhaaldelijk spyhoppen en springen. De banden binnen de pods lijken echter minder hecht en individuen zwemmen vaak meer verspreid over een groter gebied.

In dit gebied heeft in 2005 een massale stranding plaatsgevonden. In de februarimaand werd een groep van 11 orka’s, waaronder 3 pasgeboren kalveren en een volwassen mannetje, ingesloten door drijfijs. Eén orka wist, gewond maar levend, te ontsnappen. Later meldden vissers een drijvend karkas, maar de identiteit van de dode orka kon niet worden achterhaald. (Lees hier meer over deze gebeurtenis en andere massastrandingen)

Het is bekend dat orka’s hun omgeving effectief gebruiken voor de jacht, inclusief drijfijs en andere geografische kenmerken. Vermoedelijk raken orka’s in deze val van de natuur verstrikt, omdat ze de onwillekeurige bewegingen van pakijs, veroorzaakt door warm water, verkeerd inschatten. Ook kunnen bange pasgeboren kalveren de hele pod vertragen. Daarom kan dit uitzonderlijke incident zijn veroorzaakt door combinatie van het hoge aantal kalveren en een snel veranderende omgeving.

Keurig in het gelid voor de kust van Kushiro (© Kotoe Sasamori)

Pelagic and coastal Kushiro（Eastern Hokkaido)
In dit gebied worden orka’s vooral gezien wateren vanaf ongeveer 200 meter diepte. Maar in de herfst zijn ze vooral te vinden in de buurt van een onderwatervallei, die ongeveer 10 kilometer van de haven van Kushiro ligt. Het dal ligt aan de rand van de continentale plaat en de orka’s migreren ieder najaar naar de aangrenzende wateren.

“Voor dergelijke groepen fungeren de mannetjes vaak als afleiders. Ze naderen vaartuigen op hoge snelheid en gedragen zich luidruchtig, zodat ze alle aandacht opeisen.”

Er zijn in deze regio opvallend veel volwassen mannetjes; soms wel meer dan de helft van de pod. Voor dergelijke groepen fungeren de mannetjes vaak als afleiders. Ze naderen vaartuigen op hoge snelheid en gedragen zich luidruchtig, zodat ze alle aandacht opeisen. Het lijkt erop dat ze dit bewust doen om de aandacht van vrouwtjes en kalveren af te leiden. In vergelijking met hun soortgenoten langs de kust van Rausu zijn deze dieren veel voorzichtiger en zijn hun bewegingen nogal onvoorspelbaar. Toch zijn hun groepen strakker georganiseerd.

Beginnend met Nick de stier, zijn 103 individuen geïdentificeerd door ons onderzoek, dat van 2005 tot 2016 plaatsvond. Meer dan 60% is verschillende malen opnieuw gezien, wat aangeeft dat ongeveer de helft van de individuen of pods alleen maar voor relatief korte periodes op bezoek zijn in dit gebied.

Zuidelijke Koerilen-eilanden (gebied van territoriale geschillen tussen Japan en Rusland)
Tijdens de gezamenlijke Rusland-Japan conferentie van ‘specialisten voor onderzoek naar terrestrische en oceanische ecosystemen’, zijn er in de zomers van 2000 tot 2005 expedities naar het Yuzhno-Kurilsky-district gestuurd. Ik ben als waarnemer van walvisachtigen meegegaan. Op bijna alle tochten werden er orka’s gespot in de buurt van de eilanden Iturup en Kunashir. Hier was de verhouding van vrouwtjes en jongen groter en de pods vertoonden een zeer hechte structuur. Vrouwtjes namen het voortouw en zijn duidelijk belangrijk voor de organisatie van de pod. De groepsleden zwemmen tamelijk dicht bij elkaar en als er schepen in de buurt komen, vormen ze een beschermende barrière rond de kalveren.

Orka’s in Volcano Bay in 1997 (© Kotoe Sasamori)

Volcano Bay (Zuidwest Hokkaido)
In het zuidwesten van Hokkaido worden jaarlijks kleine pods van ongeveer 3 dieren (volwassen mannetjes, vrouwtjes en/of jonge mannetjes) waargenomen. Bovendien verschijnen er in de zomer, met intervallen van 3 tot 5 jaar, grotere pods met ongeveer een dozijn dieren. Zulke groepen hebben een hechte structuur ondanks het feit dat ze bestaan uit dieren van verschillende leeftijden en geslachten. Veel groepen gedragen zich vaak vaak erg voorzichtig en onvoorspelbaar. Ondanks dat de orka’s bijna iedere winter in en rond Volcano Bay verschijnen, blijven hun migratiepatronen raadselachtig. De dieren blijven er maar kort en worden geen tweede keer meer gezien. Er valt dus nog veel te ontdekken over de orka’s van Volcano Bay. In totaal zijn er, vanaf 2003, veertien individuen geïdentificeerd.

Identificatie
We kunnen individuen identificeren door ID-catalogi te maken op basis van littekens en vormen van de rugvinnen en zadelvlekken. Dit is essentieel, niet alleen om te begrijpen hoe vaak specifieke dieren een bepaald gebied bezoeken, hoe pods zijn samengesteld en hoe de relaties binnen de groep zijn, maar ook om verbindingen tussen pods uit verschillende regio’s te verifiëren. Gecatalogiseerde orka’s, gerangschikt volgens hun respectieve gebieden zijn bekende rematches: A (pelagische Kushiro), B (Shiretoko coast), C (southern Kuril Islands). We ontdekten dat één mannetje in alle regio’s is gezien, twee mannetjes in A en B, één mannetje en één vrouwtje/jong mannetje in B en Volcano Bay en een mannetje en vrouwtje/jong mannetje in B en C. Dit laatste mannetje is in de hele regio van Oost-Hokkaido verschillende keren gespot. Gezien de afstanden en activiteiten in de bovenstaande wateren zijn er veel meer matches mogelijk als er meer informatie wordt gedeeld door onderzoeksinstituten en whale-watch-operators in verschillende gebieden.

De noodzaak om meer orka’s te identificeren en betere samenwerking tussen verschillende regio’s te creëren, is groot. Alleen zo komen we erachter of het kleine aantal orka’s dat in verschillende regio’s wordt gespot is te wijten aan een gebrek aan informatie of omdat dergelijke migraties echt zeldzaam zijn.

Vaststellen van het Ecotype
Langs de Noordoost-Pacifische kust leven drie ecotypes van orka’s: transients (Bigg’s orka’s), residents en offshores (Ford et al., 1999, 2000). Deze classificaties zijn gebaseerd op studies van kenmerken zoals dieet, vocalisatie en levensstijl. Ik herken deze kenmerken ook bij de orka’s van Hokkaido.

In Volcano Bay zijn orka’s gezien die achter dwergvinvissen aan zaten. Ze blijven niet langer dan twee dagen in hetzelfde gebied. In andere regio’s volgen bepaalde pods andere walvisachtigen of ze jagen op zeehonden die in de winter op drijfijs rusten. Tijdens het jagen op zeezoogdieren maken deze orka’s vrijwel geen geluid. Dit zijn allemaal aanwijzingen dat deze orka’s sterk lijken op Bigg’s orka’s die ook leven van zeezoogdieren. Bovendien kwam het genotype, dat werd verkregen uit de orka’s die omkwamen bij de massastranding bij Rausu in februari 2005, overeen met dat van de Bigg’s orka’s.

Intense achtervolging van een Dall’s bruinvis voor de kust van Kushiro (© Kotoe Sasamori)

Aan de andere kant worden ongeveer de helft van de individuen en pods regelmatig opnieuw gespot; de orka’s van Kushiro blijven jaarlijks voor een langere periode in dezelfde gebieden en kunnen daarom beter worden omschreven als residents dan als Bigg’s orka’s.

Verder zijn er pods waargenomen van 15 tot 20 individuen die verschillende soorten walvisachtigen aanvallen, zoals Dall’s bruinvissen en (dwerg en gewone) vinvissen bij de kust van Kushiro en Rausu. Als dit in een mondiale context wordt geplaatst, lijkt dit gedrag meer op dat van ‘Type A’-orka’s uit Antarctica, die grotere pods vormen om op baleinwalvissen te jagen. In het noordoosten van de Pacific zijn de Bigg’s-groepen kleiner van omvang, meestal niet meer dan 10 leden, terwijl de visetende residents meestal grotere pods vormen. Het is bekend dat visetende en vleesetende orka’s in hetzelfde gebied voorkomen, hoewel ze elkaar niet opzoeken. De mysterieuze offshores verschijnen af en toe bij Kamtsjatka, waar naar verwachting ook sommige van de Rausu-orka’s naar toe migreren. Er is nog veel te leren over de orka’s langs de oostkust van Hokkaido Hoe leven de verschillende ecotypes naast elkaar in de verschillende gebieden? En bestaan er ook orka’s die zowel vis als vlees eten zoals in het verre oosten van Rusland?

“De studie naar de orka’s van Hokkaido is relatief nieuw.”

De studie naar de orka’s van Hokkaido is relatief nieuw. Daarom is het maar de vraag of we deze orka’s kunnen classificeren binnen de ecotypes zoals we die kennen aan de overkant van de oceaan. Vooral als het gaat om groepsgrootte en gedragspatronen zijn er ook behoorlijke verschillen. Waarschijnlijk zullen de resultaten van lopende en toekomstige studies ons steeds meer duidelijkheid geven. In 2016 lanceerde mijn team een ​​nieuw project met drones om DNA-monsters te verzamelen uit de ademwolken van orka’s. Naast deze DNA-studie kunnen we de visuele identificaties en akoestische gegevens die we sinds 1997 rond Hokkaido verzamelen, gebruiken om een ​​vollediger beeld te creëren.

Een orka bekijkt een onderzoeksvaartuig in de beurt van Rausu (© Kotoe Sasamori)

Toekomst van Japanse orka’s
De verspreiding van orka’s rond de Japanse archipel neemt op dit moment geleidelijk toe. Kushiro is gemonitord door NGO’s, waaronder mijn team. Verder zijn locaties rondom Hokkaido, waaronder Volcano Bay, Abashiri, Rishiri Island en de westkust van Hokkaido onlangs erkend als gebieden waar orka’s leven. De bevestiging van aanwezigheid van orka’s in verschillende regio’s rondom Japan neemt sneller toe dan verwacht; van Honshu tot de Ryukyu-eilanden, rond het Koreaanse schiereiland en voor de oostkust van Taiwan. Dit geldt misschien niet alleen voor orka’s maar ook voor andere gewervelde zeedieren. Het is nog niet duidelijk wat er achter de toename van recente waarnemingen zit: feitelijk herstel van de populatie, meer ontmoetingen dankzij de toegenomen toegankelijkheid van buitengaatse gebieden voor het publiek, de ontwikkelingen van internet en opnameapparatuur, of een combinatie van dit alles.

Ik vind het een eer als cetoloog (met meer dan 20 jaar ervaring met het bestuderen van de orka’s in Japan), dat u kennis heeft kunnen maken met de orka’s waar de rest van de wereld nog vrijwel niets van weet.

Over de auteur

Kotoe Sasamori (Facebook)
Zeebioloog, onderzoeker, en natuurfotograaf sinds 1996. Geboren en woonachtig in Muroran, Hokkaido.

Beheerder van Orca.org en “Team SAKAMATA”, een team van maritieme specialisten dat in 2007 is opgericht om zich te concentreren op mariene onderzoeken en milieueducatie etc. Ze heeft zich aangesloten bij een aantal walvisonderzoeken waaronder Russisch-Japanse onderzoeken van ecosystemen in het Yuzhno-Kurilsky District van 2000 tot 2005, gezamenlijk onderzoek naar Baiji / Yangtze rivierdolfijnen in 2006, studies van het mariene ecosysteem van Shiretoko, orka-enquêtes bij Kushiro. Als fotograaf heeft ze met afbeeldingen en filmpjes bijgedragen aan onderzoeksorganisaties, onderwijsinstellingen en de (internationale) pers.

Vertaler

Yasutaka Imai
Burgerwetenschapper en zakenman

Geboren in Ueda, Nagano en woonachtig in Nikko. Tochigi. Zijn studies bestrijken een breed scala aan natuurlijke geschiedenissen van zeezoogdieren. De focus ligt daarbij op het verduidelijken van obsure publieke verslagen. * 1 Betrokken bij internationale projecten van walvisonderzoeken zoals Western North Pacific Right Whale ID Catalog Project * 2, Observaties van grijze walvissen rond Japan, walvisachtigen in de Golf van Tonkin, Bryde’s / Eden’s walvisonderzoek in de Golf van Tonkin, enzovoort.
*1 Bijv. (http://www.cbs8.com/story/35905952/biologists-say-whale-seen-off-la-jolla-was-extremely-rare) (https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3169584)
*2 (http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/mms.12243/abstract)

Engelse redactie

Leanne Dixon

Cetoloog en lerares Engels

Geboren in december 1989. Geboren en opgegroeid in Wigan, Engeland. Heeft een BA (hons) in Engelse literatuur aan de Universiteit van Cardiff. Verhuisd naar Osaka, Japan in 2016. Bestudeerde wilde tuimelaars in Groot Brittannië als stagiair bij Sea Watch Foundation. Momenteel geeft Leanne Engelse les in Osaka en assisteert ze bij een onderzoeksproject naar dolfijnen aan de Kindai University.