EnglishWereldwijd wordt er door wetenschappers onderzoek gedaan naar orka’s. Ze gaan hiervoor regelmatig de zee op om gegevens over de dieren te verzamelen. Toch hoeven ze niet altijd zelf alle informatie te verzamelen. Burgers kunnen hier ook een belangrijke bijdrage in leveren, bijvoorbeeld door het invoeren van hun waarnemingen. Deze hulp van burgers bij wetenschappelijke projecten wordt ook wel ‘citizen science’ of ‘burgerwetenschap’ genoemd.
Geschreven door Annemieke Podt / Juni 2017
Hoewel de term ‘citizen science’ tegenwoordig steeds meer voorbij komt, is het geen nieuw fenomeen dat burgers worden betrokken bij onderzoek naar orka’s. Zo werden er in de jaren 70 in de omgeving van Vancouver Island al publiek netwerken gevormd om waarnemingen van orka’s telefonisch door te geven aan wetenschappers. En in 1982 werd aan haringvissers bij IJsland gevraagd hun orkawaarnemingen door te geven, om zo een inschatting te maken van de populatiegrootte. Ook het Nieuw-Zeelandse Orca Research Trust heeft al jaren een speciaal telefoonnummer waarop burgers hun waarnemingen kunnen melden. Vooral in gebieden die lastig toegankelijk zijn of waar orka’s onvoorspelbaar voorkomen kan de hulp van burgers zeer waardevol zijn.Bij onderzoek naar orka’s gebruiken wetenschappers vaak foto’s van de rugvin en het zadel, waaraan de dieren individueel herkenbaar zijn. Foto’s gemaakt door burgers kunnen een nuttige aanvulling hierop zijn. Deze foto’s kunnen bijvoorbeeld toegevoegd worden aan fotocatalogi die door onderzoekers worden bijgehouden. Norwegian Orca Survey heeft een speciale website gemaakt waarop foto’s van alle bij hun bekende individuele orka’s uit Noorwegen staan. Het is mogelijk om ook jouw eigen foto’s aan te leveren.
Identificatiefoto’s van orka’s uit de Straat van Gibraltar (foto’s © Annemieke Podt)
Foto’s gemaakt door burgers kunnen echter meer betekenen dan een toevoeging aan een foto-identificatiecatalogus. Door foto’s te vergelijken van verschillende locaties kan soms uitgezocht worden wat de verspreiding van bepaalde orka’s is. In 2008 kwamen enkele jongeren in Abu Dhabi een paar orka’s tegen. Ze slaagden erin deze orka’s op foto vast te leggen en het nieuws over de waarneming verscheen in de lokale media. Het Orca Project Sri Lanka kon later twee van deze orka’s matchen met individuen die in 2015 bij Sri Lanka werden gefotografeerd. De orka’s hadden een afstand van 3.300 kilometer afgelegd; informatie die zonder burgers nooit verkregen zou zijn.
Van andere orka’s is al bekend dat ze tussen gebieden heen en weer trekken. Zo zijn er enkele orka’s zowel bij IJsland als Schotland gefotografeerd, waaronder de groep van Mousa. In de zomer van 2016 waren er bij Schotland diverse waarnemingen van deze Schots-IJslandse orkagroep. Door berichten van burgers en lokale organisaties op social media konden de onderzoekers van Icelandic Orca Project het reispatroon van deze orka’s volgen. De groep werd in mei bij het noorden van het Schotse vasteland gezien. In juli zijn ze gespot bij Orkney, Fair Isle en de Shetland Eilanden. En in augustus en september verbleven ze vooral bij Shetland. Foto’s gemaakt door mensen ter plaatse bevestigden ook de predatie op grijze zeehonden en een zwarte zeekoet. Daarnaast kon aan de hand van een foto zelfs het geslacht van één van de orka’s bepaald worden.
De brug tussen burger en wetenschapper
Eén van de uitdagingen bij citizen science is om burgers en wetenschappers met elkaar te verbinden. Momenteel gebeurt dit regelmatig door berichten die via Facebook of andere media verspreid worden. Burgers doen wereldwijd veel natuurwaarnemingen. Het hebben van een toegewijd internationaal platform om deze waarnemingen te registeren kan bijdragen om burgers en onderzoekers met elkaar in contact te brengen. Observation.org is hier een mooi voorbeeld van.
Observation.org is een website waarop door iedereen natuurwaarnemingen ingevoerd kunnen worden. Naast de internationale versie is er ook een aparte sub-website voor waarnemingen uit Nederland en België. De ingevoerde waarnemingen worden verzameld in een digitaal systeem en openbaar gedeeld. Zo kan iedereen, van hobbyist tot onderzoeker, gebruik maken van de verzamelde gegevens (commercieel gebruik is niet toegestaan). De waarnemingen vormen een belangrijk instrument voor natuurbehoud, onderzoek, beleid, educatie en beleving. De mensen achter het platform zijn ambitieus en streven naar een betrouwbaar, open en gebruiksvriendelijk platform.
Om waarnemingen in te kunnen voeren op Observation.org is een gebruikersaccount nodig. Vervolgens kun je een nieuwe waarneming starten waarbij je diverse velden invult, zoals diersoort, datum en locatie. Daarnaast is het mogelijk een toelichting te geven en foto’s en geluiden bij te voegen. Ook kunnen waarnemingen direct in het veld ingevoerd worden met een smartphone via de app ObsMapp (Android) of Iobs (IPhone). Met deze apps kun je op locatie een waarneming invoeren zonder dat er een internetverbinding nodig is, de telefoon bepaalt de GPS en datumgegevens al voor jou.
Ingevoerde waarnemingen worden gecontroleerd door zogenaamde validatoren. Zij controleren de waarneming aan de hand van bijgeleverd bewijsmateriaal zoals foto’s en waarschijnlijkheid. Ze geven de waarneming een groen vinkje indien deze correct is of vragen bij twijfel om aanvullende informatie. Op deze manier ontstaat er een database met betrouwbare gegevens. Het is voor onderzoekers mogelijk zelf een account aan te maken zodat ze contact op kunnen nemen met de waarnemers (mits de gebruiker deze optie niet heeft uitgeschakeld). Maar naast het gebruik door onderzoekers is het voor burgers onderling ook interessant om elkaars waarnemingen te bekijken.
Orkawaarnemingen op Observation.org
Op de website kan er specifiek op orka’s gezocht worden. De waarnemingen zijn als een lijst zichtbaar, waarbij diverse selecties gemaakt kunnen worden. Ook zijn alle waarnemingen binnen een geselecteerde tijd op een kaart toonbaar en vervolgens te raadplegen. Hotspots van orka’s zijn direct zichtbaar op de wereldkaart. Hier vallen bijvoorbeeld Vancouver Island, het westen van IJsland en noordelijk Noorwegen onder. Daarnaast toont de website algemene informatie, ingevoerde foto’s en statistieken van de geselecteerde soort.
Ingevoerde orkawaarnemingen op Observation.org
Een opmerkelijke lijn met waarnemingen is zichtbaar in de Noord Atlantische Oceaan. Tussen de Shetland Eilanden en het eiland Jan Mayen zijn vele waarnemingen van orka’s ingevoerd. Een groot deel hiervan kan verklaard worden door een specifieke scheepsreis. Elk jaar rond mei/juni vertrekken twee natuurcruiseschepen vanaf Nederland via Jan Mayer naar Spitsbergen. Onderweg worden regelmatig orka’s gezien die door de reizigers aan boord worden ingevoerd op Observation.org. In 2016 was Thomas van der Es namens de reisorganisatie Inezia Tour aan boord. Op 1 juni zagen de opvarenden hun eerste groep orka’s ten oosten van de Faeröer Eilanden. Thomas vertelt: “De dieren waren vermoedelijk bezig met een ‘slachting’. Rondom de groep vlogen veel zeevogels, waaronder enkele stormvogeltjes.” Bij de groep zwom ook een jonge orka die continue in de buurt van de moeder bleef. De waarneming van Thomas is hier te bekijken. Het was een zeer succesvolle reis, met meerdere waarnemingen van orka’s, waaronder een groep orka’s ten oosten van IJsland.
Orka’s in de Noord Atlantische Oceaan (Foto © Thomas van der Es)
Soms hoeft een foto niet eens van hele hoge kwaliteit te zijn om een orka te kunnen herkennen. Rond Schotland en Ierland leeft de West Coast Community, een met uitsterven bedreigde orkapopulatie die uit minder dan tien individuen bestaat. Eén van de orka’s uit deze populatie heeft een grote hap uit zijn rugvin, waardoor hij zeer makkelijk herkenbaar is. De orka is bekend onder de naam John Coe. Op 5 augustus 2014 zag Jefta Leeuwis in het noordwesten van Schotland een groepje van vier orka’s. Ze zwommen een stuk uit de kust en waren gedurende 20 minuten te volgen met een telescoop. Op de foto’s die aan de waarneming zijn toegevoegd is de kenmerkende rugvin van John Coe te herkennen. Jefta’s waarneming is hier te bekijken.
Ook langs de westkust van IJsland worden veel waarnemingen van orka’s ingevoerd op de website. Eén van deze waarnemingen was van Yannick Bel. Op 16 februari 2017 zag hij tijdens een whale watch tocht veel groepen orka’s verspreid over een groot gebied bij de ingang van Breidafjordur. Zijn waarneming met meer foto’s is hier te bekijken.
Orka bij de westkust van IJsland (foto © Yannick de Bel)
Af en toe worden er ook orka’s op ongewone plaatsen gezien, zoals langs de kust van Nederland. In de avond van 23 juni 2010 verspreidde het nieuws zich dat er een orka ten noorden van Lauwersoog zwom. Ook Merel Zweemer kreeg dit nieuws door en ging een kijkje nemen. Ze kon de orka ver weg uit de kust zien zwemmen. Kort daarna arriveerde een boot van het Nederlandse Ministerie met een team van het Dolfinarium. De orka bleek een jong en verzwakt dier te zijn en werd gevangen om hulp aan te kunnen bieden. Ze werd aan boord van de boot gehesen en naar de haven gebracht. Bij de aankomst in de haven werd de orka, die later de naam Morgan kreeg, van de boot naar een vrachtwagen overgebracht en vertrok daarna naar Dolfinarium in Harderwijk. Merels waarneming is op de Nederlandse versie van de website te bekijken.
Sommige mensen hebben het geluk dat ze orka’s op veel plaatsen ter wereld hebben gezien. Observation gebruiker Jan Dekker is één van deze mensen. Hij maakte drie grote zeereizen, waardoor zijn waarnemingen ook niet op de meest voor de hand liggende locaties zijn gedaan. In 2011 reisde hij vanuit het zuiden van Argentinië de Atlantische Oceaan over naar Madeira. Hij zag orka’s ten noordwesten van Sint-Helena en ten westen van Mauritanië. Een jaar later ging hij mee op een cruise in het oosten van Rusland, waar hij van Petropavlovsk via de Koerilen naar Sakhalin reisde. In twee weken tijd had hij meerdere waarnemingen van orka’s en zag daarbij tientallen individuen. Eén groep is hem in het bijzonder bijgebleven. “We zagen een groep van zo’n 10 orka’s die niet migreren, maar het hele jaar op één plek blijven voor de kust van Kamchatka. Ze foerageren op Steller zeeleeuwen die daar op een kale rots zitten,” vertelt Jan Dekker. Ook in 2015 kwam hij een orka tegen tijdens een zeereis van Nieuw Zeeland naar Japan. En eind 2016 volgde nog een waarneming tijdens een bezoek aan de Galapagos Eilanden.
Orka bij het oosten van Rusland (Foto © Jan Dekker)
Natuurlijk kunnen mijn eigen waarnemingen niet ontbreken. Die zijn hier te vinden.
Enthousiast geworden? Meld je dan ook aan en geef jouw waarnemingen door via de website of de app en wie weet vormt jouw waarneming een belangrijke rol in onderzoek naar orka’s. Registreren kan via deze link.
Met dank aan Martine Lemmens van NatuurBank Nederland voor haar toelichting over Observation.org en alle waarnemers voor hun bijgedragen aan dit artikel.