BIGG’S ORKA’S: niet zo ’transient’ meer

Onderzoek naar wilde orka’s ging in de jaren 70 van de vorige eeuw van start. Onderzoekers wisten toen nog niet dat er meer dan één type orka rondzwemt in de noordelijke Grote Oceaan. Na enkele jaren van veldstudies, merkten onderzoekers in British Columbia echter dat sommige orka’s die ze tegenkwamen zich anders gedroegen dan de orka’s die tot de vaste bewoners van het gebied werden gerekend. Deze groep van onderzoekers, onder leiding van Dr. Michael Bigg, een zeezoogdierspecialist van het Canadian Department of Fisheries and Oceans, noemden deze orka’s ‘Transients’. Dit omdat je nooit kon voorspellen wanneer en waar ze langs de kust van British Columbia opdoken om even later weer te verdwijnen.

Geschreven door Jared R. Towers  /  Mei 2017

Jagen in stilte
In vergelijking met Resident orka’s, reizen Transients in kleinere groepen, vocaliseren ze minder vaak en zijn ze onvoorspelbaar in hun bewegingen. De redenen voor dit gedrag waren op het eerste gezicht niet duidelijk. Maar na het zien van enkele jachtpartijen realiseerde men zich dat Transients zich alleen voeden met andere zeezoogdieren. Dit in tegenstelling tot de Residents die op vis en vooral op zalm jagen. De favouriete prooi van Transients zijn gewone zeehonden. Maar ook zeeleeuwen, bruinvissen en dolfijnen  staan op het menu. Al deze soorten hebben een uitstekend gehoor en kunnen ontsnappen dankzij hun snelheid of de mogelijkheid om aan land te gaan. Daarom moeten Transients stilletjes en in kleine groepen op jacht om zo hun prooi te kunnen verrassen . Nu bekend was dat er orka’s met verschillende diëten in de wateren van Britisch Columbia rondzwommen was er ook een ander raadsel opgelost. Sommige orka’s die in de jaren 60 en 70 werden gevangen, weigerden om vis te eten. Ellis zegt bijvoorbeeld dat ‘een groep orka’s die in 1970 in netten werd gevangen gehouden, geen vis als voedsel accepteerde. Dit hielden ze vol tot de 79e dag, terwijl één van hun groepsleden al aan de honger was bezweken.’ Vele jaren later ontdekte Ellis, door het bestuderen van foto’s, dat het om Transients ging. (Lees hier meer over deze Transient familie)

Transients stalken hun prooi. (Foto: © Jared R. Towers)

Aanval op een zeehond (Foto © Jared R. Towers)

Een ander type

Uiteindelijk bleek dat voedselvoorkeur niet het enige verschil is tussen Transients en Residents. Ook in het uiterlijk was subtiel onderscheid te zien. De rugvinnen van volwassen Transient vrouwtjes zijn meer driehoekig en scherp gepunt in vergelijking tot de meer gebogen en afgeronde ruginnen van een Resident. Na meer waarnemingen en het bestuderen van gestrande dieren ontdekte men ook dat Transients groter zijn. Ze kunnen wel 8 meter lang worden. De maximale lengte van een Resident orka is ongeveer 7 meter. De combinatie van deze verschillen maakte duidelijk dat deze populaties niet alleen verschillen in gedrag maar dat het zeer waarschijnlijk was dat het om twee verschillende typen ging die al vele generaties lang niet gekruist zijn. Kort gezegd heeft het pionierswerk van Bigg geleid tot verrassende ontdekkingen. Dankzij het tellen van orka’s met behulp van foto-identificatie werd er meer duidelijk over de complexe, diverse en unieke ecologische rollen die verschillende sympatrische populaties spelen aan de top van de voedselketen. Bovendien inspireerde dit vele biologen om ook orka’s te gaan bestuderen.

Foto-identificatie is nog steeds een heel effectief bij het bestuderen van orka’s. (Foto: © Jared R. Towers)

Het onderzoek gaat door
Het duurde niet lang voor er verschillende andere studies naar Transients volgden. Bioloog Robin Baird keek naar de verschillende aspecten van de unieke sociale structuur. Hij ontdekte dat Transients waarschijnlijk hun groepen klein hielden om optimaal te kunnen fourageren en dat ze dit bereikten doordat sommige orka’s de groep waarin ze geboren zijn verlaten. Dit is heel ongewoon bij Resident orka’s maar blijkbaar normaal en nuttig bij Transients. Ondertussen deed bioloog John Ford onderzoek naar de akoestische verschillen. Resident orka’s hebben diverse dialecten die typisch zijn voor een bepaalde familie. De meeste Transients die werden bestudeerd in de kustwateren van British Columbia deelden hetzelfde repertoire dat maar weinig ‘calls’ kende. En, dankzij de opkomst van de genetische wetenschap, was bioloog Lance Barret-Lennard in staat om te bewijzen dat Transients en Residents inderdaad genetisch verschillen. Al dit onderzoek draaide rond de lopende foto-identificatie studies die Ellis na de dood van Michael Bigg, in 1990, voortzet. Naast de data die hij zelf verzamelde ontving hij ook veel informatie van medewerkers die werkten van Washington tot Alaska. Zo nam het inzicht in de levens van Transient orka’s ieder jaar weer toe.

“Net als de Residents zijn ook de Transients verdeeld in verschillende populaties.”

Springende Transients (Foto: © Jared Towers)

Verschillende populaties
En nu, met orkastudies langs de hele westkust van Noord-Amerika, wordt de kennis over de Transient populaties nog complexer. Bijna overal waar onderzoek werd uitgevoerd kwam men orka’s tegen die zich gedroegen als Transients en die er ook zo uitzagen. Net als de Residents zijn ook de Transients verdeeld in verschillende populaties. De Westkust Transients, die te lijden hebben gehad onder de vangsten voor aquaria en die ook het onderwerp waren van de eerste foto-identificatie studies, leven uitsluitend tussen het zuidoosten van Alaska en het midden van Californië. In en rond de Golf van Alaska zijn twee andere populaties ontdekt. Deze populaties zijn genetisch verschillend en vermengen zich ook niet met elkaar en de Westkust Transients. Naast deze drie populaties ontdekten onderzoekers ook Transient-achtige orka’s bij de Aleoeten, Rusland en Japan. Tot op heden heeft het onderzoek van genetica Kim Parsons aangetoond dat er tenminste acht genetisch verschillende Transient populaties leven in de Noordelijke Grote Oceaan.

VIDEO: Transient orka’s vallen het jong van een grijze walvis aan in False Pass, Bering Sea

Reproductieve isolatie 
Echter , de meest verrassende recente ontdekking is gedaan door geneticus Phillip Morin. Uit zijn onderzoek naar de genen van orka’s blijkt dat Transients al ongeveer 700.000 jaar in reproductieve isolatie van andere orkatypen leven. De verspreiding van voedselbronnen van verschillende groepen orka’s leidde vele duizenden jaren geleden tot een sociaal isolement en een geleidelijke genetische scheiding. Generatie op generatie zetten de verschillende groepen ieder hun unieke rol als toppredatoren in de oceaan succesvol voort.

“De verspreiding van voedselbronnen van verschillende groepen orka’s leidde vele duizenden jaren geleden tot een sociaal isolement en een geleidelijke genetische scheiding.”

Meer prooien = meer Transients
Zo’n verbazingwekkend hoog niveau van dieetspecialisatie maakt wel duidelijk dat gezonde populaties van zeezoogdieren enorm belangrijk zijn voor Transient orka’s. In de jaren 70 en 80 waren er er niet veel prooidieren meer over langs de westkust van Noord-Amerika. Het gevolg was dat er ook niet veel Transients gezien werden. Populaties zeehonden en zeeleeuwen waren sterk gedecimeerd door hevige jacht, die tot 1970 doorging. En tot de ineenstoring van de commerciële zalmvisserij in de jaren 90 nam het aantal bruinvissen steeds verder af door bijvangst in visnetten. Daarna nam het aantal zeehonden, zeeleeuwen en bruinvissen weer toe en om onbekende redenen werden er veel meer witgestreepte dolfijnen in de kustwateren gezien. Met een gezonde hoeveelheid prooien, verspreid langs de kust, groeide het aantal Transient orka’s ook. Tussen 1990 en 2010 verdubbelde de bekende populatie in de kustwateren van ongeveer 120 naar 280 dieren!

Een Transient ramt een witgestreepte dolfijn tijdens een aanval. (Foto: © Jared R. Towers)

Gevaren & bescherming
Op dit moment groeit de de Transient populatie waarschijnlijk nog steeds. Maar met een paar honderd dieren is het nog steeds maar een kleine populatie. En er liggen gevaren op de loer! Naast de invloed van de beschikbaarheid van prooien hebben Transients ook te maken met opstapeling van hoge concentraties giftige stoffen in hun lichaam. Omdat ze aan de top van de voedselketen staan krijgen Transients de volle lading op hun bordje. Toxicoloog Peter Ross constateerde dat Transient orka’s tot de meest vervuilde zeezoogdieren ter wereld behoren. Naast giftige stoffen kan ook de continue geluidsvervuiling van scheepvaart en plotselinge sonaroefeningen van invloed zijn op de gezondheid van Transients. Hoe precies, is echter nog niet bekend De bedreigingen hebben wel geleid tot bescherming van deze kleine groep Westkust Transients. In 2003 werd de populatie als ‘bedreigd’ toegevoegd aan de Canadese lijst van bedreigde diersoorten. En in 2013 identificeerden Ford en collega’s gebieden die essentieel zijn voor het voortbestaan van deze walvisachtigen.

Een Transient mannetje en vrouwtje. Let op de driehoekige, scherpe rugin van het vrouwtje. (Foto: © Jared R. Towers)

What’s in a name?
In minder dan vier decennia is de manier hoe wij tegen Transients aankijken aanzienlijk veranderd. Dit is een direct gevolg van wat we geleerd hebben van lange-termijn studies die bijna een halve eeuw geleden zijn gestart door Mike Bigg. Het is intrigerend dat de dieren die wij in eerste instantie ‘Transients’ noemden nu in veel gebieden algemener voorkomen en meer ‘resident’ zijn dan de Resident orka’s. Er gaan steeds meer stemmen op om Transients als een aparte soort binnen het genus Orcinus te plaatsen. De morfologische-, genetische- en gedragsverschillen tussen Transients en andere orkatypen leveren voldoende bewijs om dit standpunt te rechtvaardigen. Een passende naam voor deze soort is onlangs besproken en goedgekeurd door diverse instanties: Bigg’s orka.

“Een passende naam voor deze soort is onlangs besproken en goedgekeurd door diverse instanties: Bigg’s orka.”

De waarde van foto-identificatie
Het is bijzonder dat de manier waarop we met foto-identificatie nog steeds nieuwe dingen ontdekken over orka’s, is ontwikkeld door Bigg en zijn collega’s. In mijn carrière bijvoorbeeld, ben ik nauw betrokken geweest bij studies van Bigg’s orka’s waarbij foto-identificatie een hoofdrol speelde bij het vastleggen van demografische veranderingen, leefgebieden, bewegingspatronen, gedrag, voedsel, bedreigingen en populatie bepalingen. De kracht van deze techniek werd ook weer duidelijk toen ik en enkele collega’s in 2014 een paar honderd mijl uit de kust waren. We hadden het geluk om verschillende groepen van onbekende Bigg’s orka’s tegen te komen. Zij verschilden in uiterlijk en gedrag van de Transients die ik kende. Omdat ze in een moeilijk toegankelijk gebied leven is het maar de vraag of we ooit zoveel te weten zullen komen over deze dieren in vergelijking tot de Bigg’s orka’s die leven in de kustwateren van Noordwest-Amerika. Hoe dan ook, het is duidelijk dat de pioniers die generaties terug al onderzoek deden naar walvisachtigen een belangrijke rol hebben gespeeld. Onze huidige kennis van orka’s en onze houding ten opzichte van bescherming van de oceaan hebben we voornamelijk aan hen te danken.

Deze groep onbekende Bigg’s orka’s werd een paar honderd mijlen uit de kust gezien.  (Foto: © Jared R. Towers)

Over de auteur

Jared R. Towers, woonachtig in Alert Bay in British Columbia, leidt een orka foto-identificatie programma voor de Pacific Biological Station, Fisheries and Oceans Canada. Hij doet ook onderzoek naar de ecologie, aantallen, leefgebieden en gedragingen van orka’s en andere grote walvisachtigen zoals vinvissen, grijze walvissen en potvissen. Dit onderzoek is gericht op de instandhouding van deze soorten en vindt plaats in de Noordelijke Grote Oceaan, Zuid-Atlantische Oceaan en de Zuidelijke Oceaan.

Lees verder

•  Meer hier over Dr. Michael Bigg

•  Blog van The Marine Detective over Bigg’s orka’s

•  Informatieve website: www.bckillerwhales.com