Stelende orka’s in Alaska: gevaarlijk spel van risico en beloning

De hersenen van orka’s behoren tot de grootste in het dierenrijk. Ze hebben hun opmerkelijke intelligentie gebruikt om talloze jachttechnieken te ontwikkelen. In Noorwegen jagen groepen orka’s gezamenlijk op scholen haring waarbij ze de vis verdoven met een harde klappen met hun staarten. In Argentinië stranden volwassen orka’s zichzelf voor korte duur om bij steil aflopende stranden zeeleeuwpups te grijpen die nietsvermoedend in de branding spelen. Maar in Alaska gebruiken de orka’s hun slimheid om een stap verder te gaan. Ze hebben ontdekt hoe ze een makkelijke maaltijd kunnen scoren bij commerciële vissersboten.

Geschreven door Emma Luck / Mei 2018

In het westen van Alaska zijn orka’s in een hoge dichtheid te vinden Er leeft een vaste populatie van ongeveer 1.500 individuen. Deze regio is ook de thuisbasis van een bruisende commerciële langelijnvisserij voor waardevolle soorten als Pacifische heilbot, Groenlandse heilbot en zandvis. De orka’s ontdekten hoe ze de vissen voorzichtig van de haak kunnen halen om zo een gratis diner te bemachtigen. Rovende orka’s in het westen van Alaska werden voor het eerst gemeld door een Japanse langelijnvisser in de Beringzee in 1960 en dit gaat door tot op de dag van vandaag. Langelijnvissers richten zich op vissen op de bodem van de oceaan en de lijnen bevatten duizenden haken met aas die zich over meerdere kilometers uitstrekken. De orka’s zijn niet in staat naar de diepte te duiken waar de lijnen worden uitgezet. Ze wachten simpelweg tot de vislijn binnengehaald wordt en beginnen de vis van de haken te halen als de lijn 150 meter diepte of minder bereikt.

De orka’s zijn uitzonderlijk getalenteerd in het stelen van de vangst; ze kunnen tot 70-80% van de vis op een enkele set consumeren of beschadigen. Een onderzoek uit 2017 wees uit dat de vangstcijfers van zandvis in de Beringzee met 45-70% zijn teruggelopen als gevolg van de stelende orka’s. En niet alleen de vissoorten waarop gevist wordt zijn het doelwit van de orka’s. Sommige groepen orka’s, door onderzoekers “trawler trash” genoemd, staan erom bekend dat ze in de buurt van de boten blijven en de ongewenste bijvangst consumeren die door de vissers overboord wordt gegooid. Er wordt gespeculeerd dat de grote populatie van orka’s in het westen van Alaska mogelijk wordt ondersteund door deze eenvoudige maaltijden die jaarrond te krijgen zijn.

De risico’s van stelen

Toch kleeft er aan de beloning wel met een groot risico. De makkelijke maaltijd van een langelijn is qua energie- en voedingswaarde voordelig voor de orka’s, maar stelen kan een gevaarlijke onderneming zijn. Er zijn gevallen bekend van vissers die wraak nemen op de stelende orka’s, zelfs met dodelijke uitkomst. In de jaren 80 kregen de orka’s in de Golf van Alaska de schuld van de afgenomen zandvisvangst. In een poging om te voorkomen dat de orka’s hun vangst zouden stelen, schoten de vissers met krachtige geweren op de orka’s en werden onderwaterexplosieven naast de orka’s tot ontploffing gebracht. Verondersteld werd dat één Resident groep orka’s in Prince William Sound, de AB pod, verantwoordelijk was voor het stelen van zandvis. Rond deze tijd werd er ook een hoge sterfte van deze groep waargenomen. Een deel van deze mortaliteit werd aan de Exxon Valdez olieramp in 1989 toegeschreven. Een andere deel werd vermoedelijk veroorzaakt door verwondingen bij interacties met de visserij. Bij dertien orka’s werden schotwonden gezien; vier van deze orka’s overleden tussen 1985-1986. Twee andere orka’s, waarvan één met een schotwond, overleden tussen 1987-1988. De sterfgevallen werden vermoedelijk veroorzaakt door vissers want de orka’s waren nog jong en in hun topjaren. Er zijn weinig andere oorzaken te bedenken die de vele sterfgevallen tijdens deze periode kunnen verklaren.

Southern Alaska Resident orka AX76 met haar nieuwste kalf in Kachemak Bay, Alaska (© Emma Luck)

Tot 1987 bestonden er geen regels over wat vissers wel of niet konden doen om hun vangst te beschermen. De National Marine Fisheries Service (NMFS) besloot later dat jaar dat vissers geen dodelijk geweld meer mochten gebruiken tegen de orka’s en het Congres wijzigde in 1988 de Marine Mammal Protection Act die het opzettelijk doden van walvisachtigen in de Verenigde Staten verbiedt. Ondanks deze nieuwe wetgeving ging het schieten op orka’s gewoon door. In 1992 documenteerden onderzoekers nieuwe kogelwonden bij zeven van de twaalf Resident groepen orka’s. Waarschijnlijk was het aantal orka’s dat werd beschoten hoger. Orka’s konden overleden zijn voordat een schotwond werd gezien. Daarnaast geneest de huid van walvisachtigen snel, waardoor oppervlakkige wonden al geheeld waren zijn voordat onderzoekers ze opmerkten. Ook documenteren biologen individuele orka’s met foto’s van de rugvin en zadelvlek van de linkerzijde. Schotwonden op andere delen van het lichaam zijn misschien niet opgemerkt.

Boze vissers zijn niet de enige bedreiging voor orka’s die besluiten een makkelijke maaltijd te grijpen. Het materiaal dat de voedzame snacks voor de orka’s levert kan zelf ook dodelijk zijn. Er is een kans op verstrikking in de lijn. In 1991 werd een dode orka drijvend in de Beringzee gevonden, verstrikt in een langelijn. Ook werd een verstrikt kalf ontdekt, maar deze was gelukkig nog in leven toen het werd gevonden en kon bevrijd worden.

Het inslikken van vistuig is ook een zeer reëel gevaar. Op 26 augustus 2005 werd een dode, jonge orka gevonden langs de kust van Glacier Bay, Alaska. Genaamd Keet’k’, het Tlingit woord voor kleine orka. Het vrouwtje was ongeveer 18 maanden toen ze overleed. De jonge Resident orka was waarschijnlijk van de AG of AF pod; twee groepen orka’s die frequent in de regio worden gezien. Na onderzoek werd voor de biologen direct duidelijk dat Keet’k’ vistuig had ingeslikt. Een sectie onthulde twee soorten vistuig: lichtgewicht materiaal dat bedoeld was om te slepen en materiaal van langelijnen. Een haak was uiteindelijk de oorzaak van de vroegtijdige dood van deze kleine orka. Één van de haken had haar keel doorboord, waardoor longontsteking en bloedvergiftiging onstond. Volwassen orka’s blijken gelukkig erg bedreven in het verwijderen van vis van langelijnen zonder de haak erbij te pakken. Maar pas gespeende kalven die leren vast voedsel te eten zijn waarschijnlijk nog niet zo handig als hun volwassen familieleden.

Een niet geïdentificeerde resident moeder met haar kalf op sleeptouw in Kachemak Bay, Alaska (© Emma Luck)

Oplossingen voor de vissers?

Voor vissers is het zien van orka’s aan de horizon een nachtmerrie. Als de orka’s eenmaal beginnen met de vissen van de lijn te plukken kun je niet veel meer doen dan toekijken hoe duizenden dollars aan vis gestolen wordt. Studies in het westen van Alaska hebben laten zien dat zandvisvissers $1.000 per dag extra kwijt zijn aan brandstof, eten en verloren tijd, veroorzaakt door orka’s. Tussen 1995 en 2014 hebben orka’s 1.251-2.407 ton aan zandvis geconsumeerd van langelijnvissers in dit gebied. Met marktprijzen tot $12 per pond vis is de diefstal door orka’s een groot financieel probleem voor de visserij in Alaska.

“Voor vissers is het zien van orka’s aan de horizon een nachtmerrie.”

Wat zijn mogelijke oplossingen voor dit groeiende probleem? Veel tactieken om het stelen te verminderen zijn geprobeerd, met wisselende effecten. Vissers hebben lege sets zonder aas uitgezet om de orka’s te verwarren. Dit heeft geen effect; de orka’s gaan onmiddellijk op zoek naar de schepen met levende vis aan de lijnen. Het gooien van ‘seal bombs’ (explosieven om zeehonden te verjagen) naar de orka’s schikt ze slechte tijdelijk af, waarna ze alsnog voor het feestmaal gaan. Overschakelen naar nachtvissen doet niets af aan de inspanningen van de orka’s en verhoogt alleen maar het risico voor vissers die in dan in donkere omstandigheden moeten werken. Het simpelweg ontwijken van orka’s is alleen effectief als de boten meer dan 60 mijl verderop gaan, wat veel dure brandstof kost. Het overstappen op de vangst van een vissoort waar orka’s niet van houden, zoals de Pacifische kabeljauw, blijkt ook succesvol.

Een andere voorgestelde methode is het vullen van een lokvis met lithiumchloride, een zeer sterk mengsel dat een braakreactie veroorzaakt, om zo de orka’s ervan te weerhouden de vis te eten. Sommige onderzoekers zijn hier echter tegen, omdat het gebruik van lithiumchloride in commerciële vissoorten die ook de natuurlijke prooi van orka’s zijn, de dieren kan conditioneren om de vrij zwemmende vissen te mijden. Bovendien, als het mengsel in vis terechtkomt die voor menselijke consumptie is bestemd kunnen er gezondheidsrisico’s zijn.

Een veelbelovend afschrikmiddel dat is geïmplementeerd in Canada, en meer recentelijk de Beringzee, is het gebruik van valuitrusting of kooimaterieel om zandvis te vangen. Er zijn geen rovende orka’s gemeld tijdens het gebruik van dit materiaal. In 2008 stond de NMFS toe om de voorheen verboden langelijnkooien voor zandvis in de Beringzee weer te gebruiken, in een poging de interacties tussen vissers en orka’s te verminderen. Het overschakelen op ander materiaal kan echter voor sommige vissers een financieel probleem vormen en het is voor kleinere vaartuigen misschien moeilijk om kooigereedschappen te gebruiken in tegenstelling tot traditionele langelijnen.

De strijd tussen de vissers en de orka’s in de wateren van Alaska zal waarschijnlijk worden voortgezet totdat een permanente oplossing tegen het stelen door orka’s wordt ontdekt. Orka’s zijn wonderbaarlijk slimme wezens die bijna al onze uitdagingen het hoofd kunnen bieden. Het is van essentieel belang dat visserijbeheerders, biologen en langelijnvissers samenwerken om oplossingen te vinden die haalbaar en veilig zijn voor zowel de vissers als de orka’s. De visserij in Alaska is miljarden dollars waard en biedt bijna 100.000 mensen werk. De orka’s zelf zijn op talloze manieren onbetaalbaar. Het is van vitaal belang dat we zowel de visserij, die de economie ondersteunt, als de orkapopulatie van Alaska beschermen.

Twee nog niet geïdentificeerde resident mannetjes in Kachemak Bay, Alaska. Deze orka’s en hun pod staan nog niet in een catalogus en het is onbekend waar ze vandaan komen (© Emma Luck)

Over de Auteur:

Emma Luck is een bachelor student mariene biologie aan de Universiteit van Alaska Southeast in Juneau. Haar voornaamste interesses liggen bij zeezoogdieren en haar onderzoek richt zich op orka’s in zuidelijk Alaska. Tijdens de zomermaanden werkt ze als natuurgids in Homer, Alaska. Daar verzamelt ze identificatiefoto’s van zowel orka’s als bultruggen die worden gezien in Kachemak Bay.