English
Offshores. Tot eind jaren 80 van de vorige eeuw wisten we niet eens dat ze bestonden. Meer dan twintig jaar later is pas duidelijk geworden wat ze eten, en verder weten we nog maar bar weinig van deze orka’s. De reden van die onwetendheid zit al in de naam die ze gekregen hebben. Dit ecotype leeft ver uit de kust en is daarom moeilijk te vinden en te bestuderen. Soms zwemmen offshores ons blikveld binnen en laten ze een klein beetje zien van hun leefwijze. Deze bezoeken zijn zeldzaam en altijd onverwachts.
Tekst: Leonard Boekee / Juni 2016
Met dank aan Alisa Schulman-Janiger
Dave Anderson stuurt zijn catamaran de zee op voor een whale-watch trip. Zojuist hebben ze de haven van Dana Point in Californië achter zich gelaten. In deze tijd van het jaar is de trek van de grijze walvissen in volle gang en Dave weet dat hij zijn klanten vandaag niet teleur hoeft stellen. Maar zijn verwachtingen worden overtroffen als niet ver uit de kust een groep van meer dan 40 orka’s opduikt. De dieren zwemmen nieuwsgierig mee met de boot en kijken naar de opgewonden toeschouwers. Dave herkent de dieren niet en stuurt snel wat foto’s naar Alisa Schulman-Janiger, een orka-biologe uit Californië. Zij ziet meteen dat dit geen transient orka’s zijn maar offshores. Voor Dave en zijn gasten kan de dag niet meer stuk.
De eerste ontmoetingen
Het bestaan van residents en transients is al sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw bekend. De twee groepen zijn genetisch verschillend en hebben totaal andere leefgewoonten. Niemand verwachtte echter dat er nog een derde ecotype bestond. De ontdekking van de offshores begint in 1988 met een paar snapshots van een ecotour organisatie bij de eilanden van Haida Gwaii. Deze eilandengroep werd voorheen de Queen Charlotte Eilanden genoemd en ligt 70 -100 km van het vasteland aan de rand van het continentaal plat. De rugvinnen van de gefotografeerde orka’s kwamen echter niet bekend voor bij de onderzoekers en omdat de dieren in grote groepen leefden ging men ervan uit dat het om ongeïdentificeerde pods ging van een andere resident community.
“Niemand verwachtte echter dat er nog een derde ecotype bestond”
Andere orka’s
Dat beeld veranderde toen vanaf 1991 meer ontmoetingen plaatsvonden. Biologen, waaronder John Ford, Graeme Ellis en Linda Nichols, ontdekten dat deze schuwe en onvoorpelbare orka’s geen residents of transients konden zijn. Ten eerste is er een subtiel verschil in uiterlijk. De rugvinnen zijn meer afgerond en hebben vaak meer krassen en inkepingen. De dieren zijn ook iets kleiner dan de andere typen; een volwassen mannetje is ongeveer even groot als een puber uit een resident community. Het tweede opvallende verschil ontdekten de onderzoekers toen ze via een hydrofoon de gesprekken van de ‘nieuwe’ orka’s beluisterden. “De calls die ze maken zijn verbazingwekkend,” zegt Ford die expert is op het gebied van orka-dialecten. “Het zijn kletskousen zoals residents, maar hun geluiden zijn totaal anders dan de geluiden van residents en transients die ik gehoord heb. Dat duidt erop dat ze geen relatie hebben met de groepen die wij kennen.” Omdat deze orka’s ver van het vasteland leven en in 20 jaar orka-onderzoek niet in kustwateren zijn gezien worden ze ‘offshores’ genoemd.
Offshores. Leefgebied en ontmoetingspunten
Een veel groter leefgebied
Maar de orka’s lijken deze nieuwe term ter discussie te willen stellen. Op 6 september 1992 wordt er een grote groep van 75 onbekende orka’s gesignaleerd in de Juan de Fuca Straat vlakbij de stad Victoria. Toegesnelde onderzoekers van de Marine Mammal Research Group en de Center for Whale Research weten in totaal 67 walvissen te fotograferen. Twee foto’s leveren een match op met dieren die rond Haida Gwaii zijn gezien. Daarmee is bevestigd dat dit een groep offshores is die een onverwacht bezoek brengt aan inlandse wateren. In diezelfde periode worden er door Alisa Schulman-Janiger en Nancy Black voor het eerst offshores gespot in Monterey Bay. In de jaren die volgen komen er meer meldingen binnen van offshores die zich dichter bij het vasteland wagen. En hoewel ze minder gezien worden dan residents en transients is dankzij foto-identificatie ontdekt dat offshores een veel groter leefgebied hebben. Twee dieren worden in juli gespot bij Kodiak in Alaska. 77 dagen later en 3.267 kilometer verder worden ze opnieuw gezien bij Monterey in Californië. De langste gedocumenteerde reis is trouwens van Dutch Harbor in Alaska naar Dana Point in Californië; een afstand van maar liefst 4.435 kilometer. Offshore orka’s zwemmen blijkbaar in diepere, aflandige wateren mee met het ritme van de seizoenen en leggen daarbij grote afstanden af. Heel soms komen ze dicht bij de kust, waarschijnlijk omdat zich daar op dat moment meer voedsel bevind dan verder op zee.
Digitaal gemonteerd beeld van offshore orka’s die smullen van de lever van een sluimerhaai. – © Leonard Boekee / Orcazine
Vis, met een voorkeur voor haai
Het menu van offshores was lange tijd in nevelen gehuld. Wel was al snel duidelijk dat het geen vleeseters maar viseters zijn. Net als residents leven offshores in grote, luiddruchtige groepen. Bij het zoeken naar voedsel wordt er gesplitst in kleinere groepjes die zich verspreiden over een groter gebied. Met behulp van geluiden wordt er onderling gecommuniceerd en gezocht naar prooi. Deze jachttechniek zien we ook terug bij residents die op zalm jagen. Er worden regelmatig andere zeezoogdieren zoals zeeleeuwen, grijze walvissen, vinvissen en dolfijnachtigen gezien in de buurt van offshores. Op geen enkele manier waren deze dieren het doelwit van de orka’s of gedroegen ze zich alsof ze in de orka’s een bedreiging zagen. Er is zelfs een melding bekend van grijze dolfijnen (Risso’s dolphins) die twee offshore orka’s lastigvielen.
In de magen van dode offshores zijn resten gevonden van o.a. zalm, sculpin, koningsvis, roodbaars en enkele haaiensoorten. Diverse berichten bevestigen deze menukaart. Zo zagen schipper John Mayer en natuurkenner Sean Swing van Monterey Bay Whale Watch een groep offshores een flinke koningsvis naar de oppervlakte jagen en vervolgens verscheuren en opeten. Zo’n 80 kilometer uit de zuidwestelijke kust van Vancouver Eiland zag Brian Gisborne hoe orka’s, waarschijnlijk offshores, blauwe haaien aanvallen en opeten. In 2011 stuitte een team met o.a. John Ford op offshore orka’s die zich op grote diepte tegoed deden aan sluimerhaaien. Collega Craig Matkin zag een vergelijkbare vreetpartij in Prince William Sound, Alaska.
(Sponsor Advertentie)
De afgesleten tanden van een gestrande offshore orka – © NOAA Fisheries/John Moran. Taken under permit
Deze ontdekkingen vormen de oplossing van een raadsel waar wetenschappers al jaren mee worstelen. De tanden van gestrande offshore orka’s bleken vrijwel tot aan het tandvlees afgesleten te zijn. Iets wat bij residents en transients niet voorkomt. Wat veroorzaakt nu zo’n extreme gebitsbeschadiging? Het vermoeden bestond al maar nu is ook bewezen dat de voorkeur voor haaienlever ervoor zorgt dat de tanden van offshores heel snel slijten. De huid van een haai is namelijk zo ruw als schuurpapier. Waarschijnlijk zijn ook de toegetakelde rugvinnen van veel offshore orka’s het resultaat van gevechten met haaien. Hoe belangrijk haaien precies zijn voor deze orka’s en in hoeverre ze zich in deze prooien hebben gespecialiseerd is nog niet bekend. Wel is duidelijk dat haaien en grote vissen een groot deel vormen van het dieet. Dit komt overeen met de resultaten van een onderzoek van Krahn in 2007. Hij concludeerde uit weefselanalyses dat offshores vooral jagen op langlevende vissen die zich hoog in de voedselketen bevinden.
Het eten van langlevende vissen zorgt er wel voor dat deze orka’s grote hoeveelheden verontreinigende stoffen binnenkrijgen. In de studie van Krahn kwam ook naar voren dat er hoge waardes DDT en PCB in het vetweefsel gevonden worden. Daarbij komt dat de wateren bij Californië, een bekend leefgebied van de offshores, behoorlijk vervuild zijn door agrarische en industriële activiteiten.
Genetisch verschillend
De spaarzame ontmoetingen met offshore orka’s worden door wetenschappers zorgvuldig gedocumenteerd. Maar het is lastig om te bepalen hoe groot de populatie offshores eigenlijk is. Hun levensstijl zorgt ervoor dat ze snel beschadigingen en littekens oplopen aan de rugvin en op het zadelvlek. Omdat individuele dieren soms jarenlang niet gezien worden is de kans heel groot dat ze niet meer herkend worden bij een volgende ontmoeting. Onderzoekers houden hier rekening mee en schatten dat er 350 tot 500 offshores zijn. In tegenstelling tot transients en residents die aparte groepen binnen het populatiegebied hebben (zoals de zuidelijke en de noordelijke residents) bestaan de offshores uit één populatie. Er is nooit een interactie tussen offshores en andere ecotypen gezien hoewel de leefgebieden elkaar overlappen. Studies met mitochondriaal DNA tonen aan dat offshores genetisch verschillen van residents en transients. De verschillen zijn het kleinst met residents en er zijn onderzoekers die suggereren dat deze orka’s ooit zijn ontstaan uit groepen offshore orka’s die zich gespecialiseerd hebben in de jacht op zalm.
“Omdat individuele dieren soms jarenlang niet gezien worden is de kans heel groot dat ze niet meer herkend worden bij een volgende ontmoeting.”
Het is nog onduidelijk of offshore orka’s de open oceaan tot hun leefgebied hebben of alleen het continentaal plat. Daarom is de term ‘offshore’ voorlopig alleen bedoeld om deze populatie te onderscheiden van de andere populaties. Wel is duidelijk dat we het hier hebben over een apart ecotype of zelfs een andere soort orka die verschilt in uiterlijk, taal, cultuur en menu. Er valt nog ontzettend veel te leren over deze geheimzinnige vrijbuiters die liever afstand lijken te houden van de kustwateren. Maar iedere keer als ze uit het niets opduiken laten deze orka’s iets zien van hun ruige schoonheid en geven ze ons een hele korte blik in hun bijzondere wereld.
Offshore orka’s bij Dana Point CA – © David Anderson / DolphinSafari.com
(Sponsor Advertentie)
