Begin 2017 werd het trieste nieuws bekend gemaakt dat een iconische orka was overleden. Dit was de Southern Resident ‘Granny’ (J2) die bekend stond om haar hoge leeftijd. In de media wordt zelfs gesproken over 105 jaar. Maar hoe zeker weten we dat? En hoe oud kan een orka eigenlijk maximaal worden? 

Geschreven door Annemieke Podt  /  Januari 2017


Granny was een orka uit de Southern Resident populatie. Ze was vaak rond het zuiden van Vancouver Island te vinden met andere leden van J-pod. In oktober 2016 werd ze voor het laatste gezien door onderzoekers van het Center for Whale Research. Daarna volgden nog enkele waarnemingen van haar groep, maar daarbij was zij niet aanwezig. Dit leidde tot de trieste conclusie dat Granny overleden moet zijn.

Granny was niet zomaar een orka; volgens sommige schattingen zou ze in 1911 zijn geboren en daarmee de oudste orka uit de populatie zijn. In 2011 werd zelfs haar 100ste verjaardag gevierd. Maar was Granny wel echt zo oud als regelmatig in de media wordt beweerd? En hoe is de schatting van haar leeftijd tot stand gekomen?

 

Het maken van een schatting
Orka’s worden nog geen 100 jaar bestudeerd waardoor het lastig te zeggen is hoe oud ze precies kunnen worden. De Southern en Northern Resident populaties zijn de best en langst bestudeerde orka’s ter wereld, maar ook daar begon het onderzoek pas in de jaren 70. Vanaf die tijd werden de rugvinnen en zadelvlekken van alle orka’s op foto gezet. Daardoor konden individuen geïdentificeerd worden. En door regelmatig nieuwe foto’s te maken is het mogelijk de individuele orka’s jarenlang te volgen.

Van de orka’s die geboren zijn sinds het begin van de studie is het geboortejaar bekend. Maar van individuen die tijdens de start van het onderzoek al leefden was het geboortejaar lastiger te bepalen. Van onvolwassen orka’s kon de leeftijd nog wel redelijk kloppend worden geschat, omdat ze kleiner van formaat waren. En bij mannetjes was de start van de pubertijd waarin de rugvin zijn grote formaat bereikt een handig hulpmiddel. Maar hoe wisten de onderzoekers de leeftijd van de al volwassen orka’s in de jaren 70? Die leeftijden zijn geschat met behulp van veel aannames. De Residents vormen hechte familiegroepen die vaak voor het leven samen blijven. De samenstelling van de groep speelde een belangrijke rol in het schatten van de leeftijd van volwassen vrouwtjes. De volgende variabelen werden toegepast om tot een schatting te komen:

  • De leeftijd van haar oudste nakomeling
  • De gemiddelde leeftijd waarop vrouwtjes hun eerste levensvatbare kalf krijgen (12-18 jaar)
  • Het gemiddelde interval tussen levensvatbare kalfjes (4-6 jaar)
  • De kans dat een nakomeling overlijdt
  • Het gemiddelde aantal kalfjes dat een vrouwtje krijgt gedurende haar leven (4-6)
  • De leeftijd waarop vrouwtjes stoppen met voortplanten (40+ jaar)

 

Granny voorop (© Annemieke Podt)

 

De leeftijdsschatting van Granny
In het geval van Granny zijn er een paar mogelijke verklaringen waarom 1911 als haar geboortejaar zou kunnen zijn geschat. Als er aangenomen wordt dat orka J12 in 1935 werd geboren en een dochter van Granny was, valt met bovenstaande variabelen te schatten dat Granny rond 1911 werd geboren. Een andere verklaring die meest waarschijnlijk werd gebruikt ligt bij mannetje J1. In 1971 werd J1 voor het eerst gefotografeerd door onderzoeker Michael Bigg. Hij was toen al volgroeid en werd daardoor 20 jaar oud geschat met 1951 als geboortejaar. Omdat J1 en Granny vaak samen werden gezien en Granny geen nieuwe kalfjes kreeg, werd aangenomen dat J1 haar laatst geboren zoon was. Granny zou dan in 1951 zo’n 40 jaar moeten zijn geweest, waardoor haar eigen geboortejaar 1911 zou zijn.

Omdat de schattingen van volwassen orka’s in de jaren 70 zijn gebaseerd op veel aannames, is er een reële kans dat er fouten zijn gemaakt. Dit is waarschijnlijk ook het geval van Granny. Via DNA onderzoek werd aangetoond dat J1 niet de zoon van Granny was. Ook is een directe familieband tussen Granny en J12 of andere orka’s niet bevestigd. Daarnaast blijkt dat zelfs als orka’s veel samen optrekken, er niet altijd een directe familieband hoeft te zijn. Zo werd Granny in de laatste jaren van haar leven vaak met Onyx (L87, geboren in 1992) gezien, maar Onyx was geen directe familie van haar. De moeder van Onyx is in 2005 overleden, waardoor hij sindsdien aansluiting heeft gevonden bij andere oudere vrouwtjesorka’s.

“Omdat de schattingen van volwassen orka’s in de jaren 70 zijn gebaseerd op veel aannames, is er een reële kans dat er fouten zijn gemaakt.”

Eigenlijk valt alleen met zekerheid te zeggen dat Granny bij de start van het onderzoek in jaren 70 minimaal zo’n tien jaar was, omdat ze toen al volgroeid was. Ze kan dus heel goed begin jaren 60 of iets eerder geboren zijn. Ook een andere analyse concludeert dat Granny pas later dan 1911 werd geboren. Een recente biopsie afgenomen bij Granny werd onderzocht. Aan de hand van vetzuren en andere chemische stoffen blijkt dat Granny waarschijnlijk een leeftijd had tussen de 65 tot 80 jaar. Maar hoe oud ze precies was zal onbekend blijven.

 

Leeftijdscategoriën van de Southern Residents
In de foto-identificatiecatalogus van de Southern Residents uit 2014 (Spring Edition) staan 80 orka’s die op dat moment in leven zijn. Bij deze 80 individuen zitten maar twee orka’s waarvan de leeftijd mogelijk onnauwkeurig is door schatting. Naast Granny is ook het geboortejaar van Ocean Sun (L25) geschat, in haar geval op 1928. In onderstaande grafiek zijn alle 80 orka’s die in 2014 in de catalogus stonden verdeeld in leeftijdscategorieën. Hierin zijn duidelijk twee uitschieters te zien: Granny en Ocean Sun.


De kans is dus groot dat deze twee orka’s minder oud zijn dan in eerste instantie werd gedacht, omdat het verschil tussen hun leeftijd en de leeftijden van de rest van de populatie wel erg groot is. Wel moet rekening gehouden worden dat deze grafiek waarschijnlijk niet representatief is voor andere orkapopulaties, omdat de Southern Resident orka’s met diverse bedreigingen te maken hebben gehad (en nog steeds hebben). Zo zijn in de jaren 60 en 70 tientallen jonge orka’s uit deze populatie gevangen om aan de vraag van aquaria te voldoen. Het wegvangen van deze jonge orka’s heeft waarschijnlijk nog steeds invloed op de huidige samenstelling van de leeftijdscatagoriën.

 

De Northern Residents
Naast de Southern Resident populatie wordt ook de Northern Resident populatie sinds de jaren 70 gefotografeerd. Deze populatie is sinds de start van het onderzoek gegroeid. Met bijna 300 individuen in 2014 is deze populatie duidelijk groter dan de Southern Resident populatie. Ook bij de Northern Residents is de leeftijd geschat van individuen die geboren zijn voor de start van de studie. Er zijn in de gegevens van 2014 drie orka’s te zien van minimaal 60 jaar. Dat zijn de vrouwtjes B7 en R5 die op dat moment 65 jaar worden geschat en W3 die in 2014 79 jaar wordt geschat. Ook hier is de kans aanwezig dat de schattingen niet helemaal kloppend zijn.

Moeders en hun zonen
Opvallend is dat de oudste orka’s bij zowel de Southern als Northern Resident populaties vrouwtjes zijn. Veel mannetjesorka’s lijken de 40 jaar niet te halen. De overlevingskans van mannetjes bij deze populaties wordt beïnvloedt door een bijzondere factor: hun moeder. Als de moeder overlijdt, neemt de kans toe dat haar zoon binnen een jaar ook sterft. Dit is vooral het geval bij zonen van 30 jaar en ouder. Voor dochters vanaf dezelfde leeftijd geldt dit ook, maar in mindere mate. Zonder hun moeder hebben zonen dus meer moeite met overleven dan dochters.

“Als de moeder overlijdt, neemt de kans toe dat haar zoon binnen een jaar ook sterft.”

Het zorgen voor hun volwassen zonen is één van de mogelijke verklaringen waarom vrouwtjesorka’s langer blijven leven, ook als ze zich niet meer voortplanten. Vrouwtjesorka’s komen na hun 40-45ste jaar namelijk in menopauze en kunnen daarna nog wel jaren blijven leven. Dit vrij unieke verschijnsel in de natuur komt maar bij enkele soorten voor, waaronder de mens. Door voor haar zonen te blijven zorgen vergroot de moeder toch de kans dat haar genen via hen worden doorgegeven, zonder dat dit een directe druk geeft op haar eigen familiegroep. Dit komt omdat de nakomelingen van haar zonen, in tegenstelling tot de kalfjes van haar dochters, in een andere familiegroep geboren worden.

Toch kunnen mannetjesorka’s ouder dan 40 jaar worden. De eerder genoemde orka J1, ook wel bekend als Ruffles, werd in 1971 voor het eerst gefotografeerd toen hij al volgroeid was. Zijn leeftijd werd daarom op minimaal 20 jaar geschat. Misschien is dat iets te ruim genomen, want sommige mannetjes van zo’n vijftien jaar kunnen al een flinke rugvin hebben. Ruffles werd eind 2010 voor het laatst gezien en is waarschijnlijk niet lang daarna overleden. Wanneer 1951 als zijn geboortejaar wordt aangehouden zou hij ongeveer 60 jaar oud zijn geworden. Misschien was hij in werkelijkheid ietsjes jonger of ouder, maar voor een mannetje heeft hij een hoge leeftijd bereikt.

 

De maximale leeftijd
Op de vraag hoe oud een orka maximaal kan worden is nog geen definitief antwoord. Er zijn namelijk nog steeds orka’s in leven die al rondzwommen toen de eerste wetenschappers begonnen met het fotograferen voor identificatie. We weten wel met zekerheid dat deze orka’s oud zijn (of oud zijn geworden), maar hoe oud precies is onbekend. Granny was oud, maar de schatting van meer dan 100 jaar lijkt niet te kloppen. De maximale leeftijd van een vrouwtjesorka ligt waarschijnlijk meer in de buurt van de 70 tot 80 jaar. Van mannetjesorka’s ligt dit iets lager, met maximaal zo’n 60 jaar. Toch haalt het grootste deel van de orka’s deze leeftijden niet. De gemiddelde leeftijd ligt dus lager. In de komende tientallen jaren zal met meer zekerheid te zeggen zijn hoe oud orka’s echt kunnen worden, doordat onderzoek naar orka’s wereldwijd wordt voortgezet.

 

alinealijn

Bronnen:

Comments

comments