Tijdens de winter zwemmen honderden orka’s de Noorse fjorden in. Ze zitten achter grote scholen haring aan. Op hun beurt worden de orka’s gevolgd door tal van natuurliefhebbers en fotografen. En wie écht een spektakel wil beleven: het is toegestaan om met de dieren te snorkelen in dit kristalheldere, maar o zo koude water. Maar hoe reageren de orka’s eigenlijk op deze dobberende toeschouwers?

Geschreven door Chantal Denise Pagel  /  Oktober 2016

 

Wanneer je hoort over orka’s spotten denken de meeste mensen aan het noordwesten van Amerika, niet wetende dat Noorwegen waarschijnlijk de beste mogelijkheden binnen Europa biedt voor fanatieke whale watchers. Vooral tijdens de maanden november tot februari is het ‘walvis seizoen’ in het gebied tussen Andøya en Tromsø, als honderden orka’s bijeen komen om samen op de in overvloed aanwezige haring te jagen. Ook bultruggen en gewone vinvissen nemen deel aan dit feestmaal. De in het voorjaar paaiende haringen (Culpea harengus) zwemmen in de winter de noordelijke fjorden in waardoor dit spektakel mogelijk is. De laatste jaren zijn de dieren gemigreerd van de Tysfjord en de Vestfjord naar de wateren van het op één na grootste Noorse eiland Senja. Het kleine stadje Hamn is één van de plaatsen die toeristen van over de hele wereld verwelkomt om te genieten van de vogels, het noorderlicht en, in het bijzonder, de walvissen die soms op enkele minuten buiten de haven worden gevonden. Voor mijn eigen veldwerk, dat ik in januari 2015 uitvoerde, was ik in staat de wonderen van de noordelijke regio zelf mee te maken. Zo kon ik deze vorm van avontuurlijk toerisme in het mariene milieu zelf onderzoeken.

 

Alleen in Noorwegen
bol-noorwegenNaast het bekijken van orka’s vanuit een boot, biedt Noorwegen ook een unieke kans voor diegene die dapper genoeg is om de koude lucht- en watertemperaturen te trotseren: Het is de enige plaats ter wereld waar zwem-met-programma’s (ZMPs) met wilde orka’s legaal zijn. ZMPs, waarbij mensen het water in gaan om wilde walvissen en dolfijnen te bekijken en een interactie aan te gaan, worden wereldwijd steeds populairder onder toeristen.
Snorkelen met wilde orka’s is in Noorwegen goed mogelijk door het ontbreken van wettelijk bindende richtlijnen en regels. Dit in tegenstelling tot andere gebieden waar orka’s leven, zoals bij de westkust van Noord Amerika, waar Marine Mammal Protection Regulations zulke activiteiten verbieden.

 

Ga ervoor of ga naar huis!
Hoewel orka safari’s in Noorwegen al sinds de vroege jaren ’90 bestaan, zijn ontmoetingen met orka’s onderwater een relatief nieuw fenomeen. Dit wordt ook gemeld door Damsgård in 2000. Voor mij was dit de reden om hier een onderzoeksproject van te maken. Ik wilde uitzoeken hoe orka’s omgaan met duikers en snorkelaars en of ze een vorm van agressief gedrag vertonen waarbij er een risico voor mensen zou zijn. Hiervoor evalueerde ik videomateriaal van onderwater ontmoetingen in Noorwegen. Deze zijn gemaakt in de afgelopen 15 jaar door professionele filmmakers in Tysfjord, Vestfjord en bij Hamn. Om een persoonlijke impressie van de activiteiten te krijgen en om eigen materiaal te verzamelen, ben ik ter aanvulling naar Hamn gereisd. Daar heb ik de ijzige lucht- en watertemperaturen ondervonden, evenals hagelstormen uit alle richtingen. Tijdens de twee-en-een-halve week had ik het ijskoud. Continue. Hoewel ik goed was uitgerust met skimasker, een warme overall en de warmste handschoenen die ik kon vinden, heb ik het waarschijnlijk nog nooit zo koud gehad in mijn leven (zelfs 30 minuten onder een warme douche veranderde daar niet veel aan). Het was dus niet verwonderlijk dat het moeilijk was mijzelf in de Arctische Oceaan te zien zwemmen met een constante temperatuur van 3 graden Celsius (wat eigenlijk nog best warm is, rekening houdend met de luchttemperatuur van -15 graden Celsius). Natuurlijk waren daar ook de orka’s en bultruggen bezig met hun maaltijd. Die laatsten maakten mij best nerveus omdat je nooit weet waar ze boven komen. Ze zijn er goed in om voor meerdere minuten te verdwijnen en dan opeens door het oppervlakte te breken met hun bek wijd open, om zoveel mogelijk haring te vangen. En als dat gebeurt wil je daar niet tussen zitten! Maar zo gaat dat in de wetenschap; je gaat ervoor of je gaat naar huis!

Snorkelers in the water with orcas. (Photo: © Annemieke Podt)

Snorkelaars in het water met orka’s. (Foto: © Annemieke Podt)

Momenten waar je als bioloog voor leeft
Ik besloot er niet volledig voor te gaan en bleef aan boord toen de dieren foerageergedrag vertoonden en aan het eten waren. Professionele filmmakers tonen meer moed, want dit is waarschijnlijk het meest spectaculaire beeldmateriaal dat je kan krijgen. Als wetenschapper moet je echter ook je persoonlijke grenzen kennen. Zo zat ik een poos in de rubberboot die achter het schip aan werd gesleept. Links zwommen de bultruggen en vlak achter me de orka’s terwijl het daglicht langzaam zwakker werd. Dit was het einde! Ik heb me nooit méér verbonden gevoeld met de natuur en de dieren. Dit is alle kou en moeite om gegevens te verzamelen waard. Dit zijn de momenten waar je als bioloog voor leeft. Ik was overspoeld met ontzag en dat heeft me geholpen om een studie van hoge kwaliteit te doen. Ik hoop dat deze kan bijdragen aan de bescherming van dit ongerepte gebied, nog niet ontdekt door het massatoerisme.

 

“Professionele filmmakers tonen meer moed, want dit is waarschijnlijk het meest spectaculaire beeldmateriaal dat je kan krijgen.”

 

Verantwoordelijkheid van de deelnemer
In de laatste jaren heeft Hamn en zijn walvissen veel bekendheid gekregen door bekende fotografen en filmmakers. Verbazingwekkende beelden en close-ups van de imponerende walvissen gaan viraal op sociale media en lokken meer en meer bezoekers naar het gebied. “Ik vind persoonlijk dat whale-watch organisaties en filmmakers en fotografen die zelden hun grenzen kennen een halt moet worden toegeroepen”, stelt Sven Gust van het gerenommeerde whale-watch bedrijf Northern Explorers. Vanuit mijn oogpunt gezien is het belangrijk dat toeristen die zo dicht bij dieren in hun natuurlijke omgeving komen heel goed voorgelicht worden over mogelijke gedragspatronen. De toepassing van een gedragscode voor het zwemmen met walvisachtigen is cruciaal, vooral omdat goede regelgeving ontbreekt. Hoewel er vrijwel geen incident met wilde orka’s bekend is, blijft het belangrijk om deze gespecialiseerde roofdieren met respect te bejegenen. Volgens Sven Gust is het de verantwoordelijkheid van de deelnemer om eventuele risico’s te vermijden. Een 100% garantie kan nooit gegeven worden.

 

20160114_orca_00055_by_uli_kunz

Dit is de reden dat zoveel mensen willen snorkelen met orka’s in Noorwegen. (Foto: © Uli Kunz)

Milieu-educatie en interpretatie
Exploitanten moeten een brede kennis hebben van het gedrag en leefwijze van walvisachtigen. Ze moeten deze kennis ook overdragen aan de toeristen. Toeristen verwachten veel waar voor hun geld, dat moet niet onderschat worden. Gedurende mijn veldwerk ving ik een gesprek op tussen twee Duitse toeristen die teleurgesteld bleken omdat de walvissen niet zo actief waren en geen spectaculaire sprongen maakten. Aangezien deze beelden volop te zien zijn op websites, in brochures en documentaires. Ik vroeg mezelf af: ‘Hoe kun je teleurgesteld zijn als je, bijna als enige, walvissen om je heen ziet jagen en rusten in een prachtige omgeving?’. Maar blijkbaar ontbrak er iets – waarschijnlijk de entertainment. Dat maakte me erg verdrietig. De toeristen zagen niet wat ik zag. Zij waren blind voor de schoonheid van de natuur op z’n best. Zij verwachtten iets anders maar stonden er niet bij stil dat wilde orka’s niet vergeleken kunnen worden met orka’s in een zeedierenpark. Dit voorbeeld maakt duidelijk dat voorlichting en interpretatie vóór de tocht belangrijk zijn. Want tevreden toeristen zijn zonder twijfel ook in het belang van de exploitanten.

 

“Hoe kun je teleurgesteld zijn als je, bijna als enige, walvissen om je heen ziet jagen en rusten in een prachtige omgeving?”

 

Acht interactieve gedragspatronen
Het resultaat van mijn onderzoek wijst uit dat Noorse orka’s erg ontvankelijk zijn voor ontmoetingen met snorkelaars. Ik heb acht verschillende gedragingen geïdentificeerd, bijvoorbeeld oogcontact en rondcirkelen. Tegelijkertijd moet gezegd worden dat belangstelling en interactie erg wisselend kunnen zijn. Het hangt helemaal af van het het gedrag van de orka’s en garanties kunnen niet gegeven worden. De meeste mensen die naar Noorwegen komen om te snorkelen met orka’s en bultruggen zijn (semi-) professionele fotografen en filmmakers die de kou trotseren voor spectaculaire beelden.

behaviours-nl

Toeristen die zich in het water wagen moeten weten welk gedrag van walvisachtigen verwacht kan worden en hoe het moet worden geïnterpreteerd.
Dit is nodig om de apex predators van de zee veilige en succesvolle te ontmoeten. Management van het gedrag van toeristen is een belangrijk punt bij natuurtochten. Agressief gedrag van walvisachtigen ten opzichte van mensen is meestal het gevolg van zwemmers die fysiek contact zoeken met de dieren. Tijdens mijn onderzoek is dit niet gebeurd. Dat verklaart misschien de afwezigheid van niet-gevaarlijk gedrag zoals een open bek of schokkende bewegingen met de kop. Maar ik wil benadrukken dat er altijd een risico is als je dieren in het wild tegenkomt.

Privilege
Mensen die zo dichtbij wilde dieren willen komen, moeten verplichte voorlichting krijgen over de gedragingen van die dieren. Er zijn ervaren en deskundige gidsen nodig die hun kennis overdragen aan de deelnemers van de tocht. Wij zijn, als bezoekers, zeer bevoorrecht en dienen ons ook zo te gedragen. Zo kunnen we er op rekenen dat we met ‘open borstvinnen’ worden ontvangen.

alinealijn

Over de auteur:

cpagel-portretChantal is een derdegraads biologe natuurbescherming uit Duitsland. Zij is gespecialiseerd in waterdieren en toerisme maar haar focus ligt op whale-watching en interactie tussen mensen en cetaceans (walvissen, dolfijnen en bruinvissen). Haar master thesis gaat over de reactie van Noorse orka’s op snorkelaars. Dit biedt de eerste inzichten in een toeristische attractie die uniek is in de wereld. Ze ontmoette diverse waterdieren zoals de potvis en de Galapagos haai en werkt momenteel aan haar toelating tot een doctoraal programma dat zal gaan over risicobeheer van ontmoetingen met onderwaterleven in open water.

Comments

comments